Çocuklarda Öğrenme Güçlüğüne Dair Öneriler
Çocuklarda öğrenme güçlüğü genel olarak okuma, yazma, dinleme, mantık yürütme, problem çözme gibi alanlarda, akranlarına oranla zorluk yaşamasıdır. Bunun yanı sıra öğrenme güçlüğü olan çocuklarda bilginin depolanması ve işlenmesi konusunda da sorun yaşadığı görülebilir.
Yetişkinlerde de görülen bu sorun çocuklarda daha sık şekilde yaşanır. Öğrenme güçlüğü her durumda fark edilmeyebilir. Çocuklar hayatlarını bununla devam ettirebilirler. Bu yazıda çocuklarda öğrenme güçlüğü nedir nasıl yol izlenmelidir konusunda detaylı bilgilere yer vereceğim.
Çocuklarda Öğrenme Güçlüğü Nedir?
Öğrenme güçlüğü en genel tanımı ile okumada (disleksi), yazmada (disgrafi) ya da sayısal becerilerde (diskalkuli) yaşanan zorluktur.
Okuma ve yazma becerileri daha çok okul döneminde önemli olduğundan aileler en çok akademik becerilerle ilgili zorluk yaşamaktadır.
Öğrenme güçlüğü olan çocuklar planlama ve organizasyon becerilerinde zorluk yaşayabilirler. Bunun için dersleri hatırlatan görseller kullanılabilir. Örneğin matematik dersi için sayılar, Türkçe dersi için seslerin görsellerinden oluşan bir takvim hazırlanabilir. Bu takvim çocuğun çalışma alanında yer alır ve hangi derse çalışacaksa, hangi dersin ödevini yapacaksa onun görseli fosforlu kalemle daire içine alınabilir. Böylece çocuk zihnen bu derse hazırlanmaya başlayacaktır.
Günlük ya da haftalık plana uyabilmesi için oynar şeritli bir takvimden yararlanılabilir. O gün günlerden hangi gün olduğu ayın kaçı olduğu çocukla konuşulur ve şeridi o gün ve tarihe getirmesi istenir. Ardından şeridin olduğu yerdeki görseller okunur. Örneğin günlerden Çarşamba ve ödev teslim günü ise bunu belirten bir görsel yer almalıdır. Bu takvim çocuk için hatırlatıcı olacaktır.
Kartondan büyükçe bir saat çizilir. Bu saatin rakamları birlikte yazılır. Hangi saatte hangi işlerin yapılacağı bu saatin yanında yer alabilir. Örneğin saat 1 kitap okuma saati olarak belirlenmiş olsun, 1’in yanına kitap okuyan bir çocuk resmi konulabilir. Bu etkinliklerin hatırlanması için yalnızca görsel destek yeterli olmayabilir bunun için saat 1’e kurulmuş bir alarm da çalarak sesli hatırlatmalar yapılabilir. Diğer tüm görevler için de bu şekilde bir saat hazırlanabilir. Ders çalışma, ödev yapma etkinlikleri için zaman ve süreyi ayarlamak adına bu saat çocuğun görebileceği bir yerde bulundurulabilir.
Çocuklarda Öğrenme Güçlüğü Belirtileri Nelerdir?
Öğrenme zorluğu ya da güçlüğü çocuklarda kendini farklı şekillerde gösterebilir. Okul öncesi dönemde en yaygın belirti konuşmaya başlamasında yaşanan gecikmelerdir. Çocuk yeni kelimeleri öğrenmede güçlük yaşarken telaffuz konusunda da problemler görülebilir. Ayrıca motor hareketlerinin gelişmesinde de yavaşlıklar göze çarpar.
İlköğretim döneminde ise matematik öğrenme güçlüğü özellikle çok belirgin olabilir. Bunun yanı sıra yüksek sesle okuma, yazma eylemlerini reddetme, yeni beceri edinememe, sosyal sorunlar, kelimeleri tersten okuma, ödevlerini unutma, beden hareketlerini anlamada zorluk gibi belirtiler görülebilir.
Çocuklarda öğrenme güçlüğü belirtileri her biri için farklı farklı olabilir. Çocuklar aynı özellikleri taşımazlar. Bu nedenle çocuğa özel olarak değerlendirmenin yapılması gerekir.
Çocuklarda Öğrenme Güçlüğü Nedenleri Nelerdir?
Çocuklarda öğrenme güçlüğü çalışmaları, net olarak bir neden olmadığını göstermiştir. Buna karşın kimi araştırmalar beyin yapısında bulunan işlevsel farklılıkların buna neden olabileceğini işaret etmektedir. Her ne kadar daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulsa da bu farklılıkların kalıtımsal olduğu gözlemlenmiştir.
Ailede benzer öyküler varsa, çocuklarda da öğrenme güçlüğü ihtimalinin arttığı ifade edilmektedir. Kimi durumlarda ise doğum öncesi ya da sonrasında yaşanan problemlerin de buna neden olabileceği belirtilmiştir. Gebelikte alkol kullanımı, düşük kiloda yapılan doğumlar, prematüre ve oksijen azlığı bu problemlerden başlıca olanlarıdır. Ayrıca çevresel bazı faktörler de çocuklarda öğrenme güçlüğünü tetikleyebilir. Kültürel farklılıklar ya da ekonomik zorluklar, çevresel nedenler arasında sayılabilir.
Çocuklarda Öğrenme Güçlüğü Nasıl Yenilir?
Öğrenme güçlüğü testi, tanının konması noktasında önemli bir veri sunar. Buna karşın test, tek başına çocuğunuzda öğrenme güçlüğü olup olmadığını söyleyemez. Öğrenme güçlüğünün yaşanıp yaşanmadığına ilişkin birçok yöntem kullanılarak, tanı koyulur. Bu noktada uzmanlara başvurmak gerekir.
Öğrenme güçlüğü tedavisi konusunda yapılabilecek birçok şey vardır. Unutulmaması gereken en temel konulardan biri, her çocuğun birbirinden farklı olduğudur. Öğrenme süreçleri konusunda çocuğunuza en uygun yöntemleri sizin bulmanız gerekir. Buna karşın bazı önerler sunabiliriz. Peki, çocuklarda öğrenme güçlüğü için ne yapmalı? İşte bazı tavsiyeler...
Çalışma Ortamının Düzenleyin
Çocuklarda öğrenme güçlüğü, dikkatle doğrudan ilişkilidir. Çalışma ortamında dikkat dağıtıcı unsurların olmamasına özen gösterilmelidir. Bunun için çocukla birlikte kullanılmayan eşyalar bir kutuya kaldırılabilir.
Çalışma ortamında kullanılmayan eşyaları belirlemek için kırmızı etiketlerden yararlanılabilir. Oyunlaştırarak yapıldığında daha etkili olabilecektir. Örneğin kalem kutusundaki kalemlerin her birine kırmızı etiket yapıştırılır. Çocuk kullandığı her kalemdeki etiketi çıkarır. Bir hafta sonunda hangi kalemlerde etiket duruyorsa bu kalemler başka bir kutuya kaldırılır böylece çalışma ortamında yalnızca sık kullandıkları kalır.
Çocuk için dikkat dağıtıcı olmayan bir çevre hazırlamak oldukça önemlidir. Bunun için raflı bir dolap, kutular olması yararlı olacaktır. Bu raflar ve kutular, çocuğun boyuna uygun olacak şekilde ve her bir raf ve kutuda hangi nesnelerin olduğuna dair resimlerin olduğu şekilde olursa çocuk kolay bir şekilde eşyaları toplayacak ya da aradığını bulabilecektir. Örneğin sık sık pastel boyalarını bulmak için bütün çekmeceyi boşaltmak yerine pastel boyalar için bir kutu belirlenebilir, örneğin bir yoğurt kovası temizlenir ve içine pastel boyalar konur, kutunun üzerine de pastel boya resmi yapıştırılır. Bu sayede çocuk hangi materyale ihtiyacı varsa yalnızca o kutuyu kullanır.
Haftada bir iki gün belirlenerek çalışma ortamını, odayı düzenleme toplama günü ilan edilebilir. Bu günler için bir hatırlatıcı görsel hazırlanır temizlik görseli ve bu görsel o gün çocuğun odasının kapısına asılabilir. Görev dağılımı çocukla birlikte yapılabilir. Örneğin çocuk kitaplığını düzenlerken baba da legolaru toplar, anne yerleri süpürür gibi. Böyle bir temizlik rutini oluşturulup bu rutinde de herkes küçük görevler alabilir ve çalışma ortamını düzenleme de keyifli bir aile aktivitesi haline gelebilir. Bu sırada çocuğun dağınıklığını eleştirmek yerine bu süreleri çocukla geçirebilecek bir fırsat olarak görmek önemlidir. Zamanla yapılan yardımlar azaltılarak odasını toplama görevinin büyük kısmı çocuğa devredilebilir.
Yazı yazma için belli bir süre belirlenebilir. Bunun için kum saati ya da sesli uyaranlar kullanılabilir. Ancak süre baskısı çocukta kaygıyı arttırabilir bu sebeple süre bitiminde on dakika önce çocuğu kontrol etmek ve hatırlatmalar yapmak iyi olabilir. Süre sonunda ödev yetişmezse çocuğa anlayışlı davranılarak, ödevi tamamlaması için ek süre verilebilir ve yardım teklifi sunulabilir.
İnce Motor Beceriler İçin Öneriler
Çocuklarda öğrenme güçlüğü, ince motor becerilerinde kendini gösterebilir. Buna karşın bazı adımlar atarak, bu becerilerin gelişmesine katkıda bulunabilirsiniz.
Boncuklarla çalışmalar yapılabilir. Farklı boyutlarda boncuklar bir ipe dizilebilir. Bu boncuklardan kolye bileklik yapılıp arkadaşlarına hediye edilebilir. (Kullanılan ipin ince olmamasına da dikkat edilmelidir. Güvenlik sebebiyle ip yerine orta kalınlıkta misina da kullanılabilir.)
Montessori labirent oyuncağı ile çalışmalar yapılabilir. Bu oyuncak, tahta parçalarını belli durumlara göre (renk, sayı, şekil vb.) aşağı yukarı hareket ettirmeyi gerektiren bir oyundur.
Matrak İp Cambazı isimli kutu oyunu önerilebilir. Bu oyunda bir taban (zemin) kutu ve kutuda delikler ve de renkli ipler vardır. Deliklere özel tüplerin içerisinden geçirilmiş renkli ipler geçirilir. Bu sayede de delikler arasında renkli renkli çizgiler oluşturulabilir. Bu çizgilerin oluşturacağı desenler çocuğun hayal gücüne bırakılabileceği gibi bir resim, harf, şekil çizilmesi de istenebilir. Ayrıca kullanılan malzeme ip olduğundan, iki nokta arasını bir doğru ile bağlama zorunluluğu ortadan kalkmaktadır.
Bambu çubuklar ile oyun alanları oluşturulabilir. Bu çubuklar kalın iç içe geçen pipetler şeklindedir. Çubuklara çeşitli şekiller verilebilir.
Bir mukavva üzerine iplerle harf ve yazılar yazarak çocuğun parmağıyla bunların üzerinden geçmesini isteyebilirsiniz.
Çocuklarda Öğrenme Güçlüğünde Ev Görevleri
Mutfak çalışmaları yapmak kas becerileri için oldukça önemlidir. Kalıplarla kurabiye yapılabilir hem hamur yoğurma aşamasında hem de kalıplarla hamura şekil verme aşamasında çocuğun aktif olması önerilebilir.
Yemek hazırlık aşamalarında havuç rendeleme, yumurta çırpma gibi görevler çocuğa verilebilir.
Yazı Yazmaya İlişkin Öneriler
Ders çalışma öncesinde hangi kalemle yazmak istediği çocuğun tercihine bırakılabilir, seçenek sunulabilir. Böylece yazma eylemi biraz daha eğlenceli olabilecektir.
Çocuğa market alışveriş listesini yaptırılabilir.
Çocuğun ilgi alanındaki şeylerin (çizgi film, bilgisayar oyunu, oyunlar vb.) listesi yaptırılabilir ve yanlarına resimleri çizdirilebilir.
Gökkuşağı yazısı yaptırmak: bir yazının üzerinden farklı farklı renklerle tekrar yazmak gibi.
Asetat kağıdından kalınca harfler, sayılar yazıp kesin ve çocuğun odasına duvara yapıştırın ve çocuktan bu harflerin içini renkli asetat kalemleriyle boyamasını isteyebilirsiniz.
Spagetti makarnalar uzunca pişirilip soğuyunca birkaç tane verilebilir ve masa üzerinde bu spagettiye şekil verilerek harfler yazılar yazılabilir.
Yazı farkındalığı ile ilgili çalışmalar yapılabilir. Aynı sesle başlayan ve biten kelimeler kartlara yazılıp duvara asılır. Çocuğun eline renkli bir kalem verilerek aynı sesle başlayanları daire içine alması istenebilir. Örneğin armut, at, askı, buz kelimeleri yazılmış olsun çocuğa –a sesi ile başlayanları kırmızı kalem ile daire içine al yönergesi verilir. Gerekli durumlarda yönerge tekrarlanır ve hatırlatılır. Çocuk oyunu anlayıp başarılı oldukça farklı seslerde çalışmalar yapılabilir.
Ses farkındalığı ile ilgili çalışmalar yapılabilir. Aynı sesle başlayan ve biten kelimelerle ilgili oyunlar oynanabilir.
Oyun ve Oyuncak Önerileri
Çocuklarda öğrenme güçlüğünü yenmek için en etkili yöntemlerden biri de oyun ve oyuncaklardır.
Çocuğun hızını arttırmak amacıyla Hızlı Bardaklar kutu oyunu oynanabilir.
Sihirli Düğmeler oyuncağı önerilebilir. Bu oyuncak, kaslarını güçlendirecek ve yazı yazması için gerekli becerileri destekleyecektir.
Bir kelime söyleyerek örneğin elma olsun kelimemiz, hızlı ve yavaş söyleme oyunu oynayabilirsiniz. Şimdi çook yavaş söyleyelim, eeeellllllmmmmaaa, şimdi de çok hızlı söyleyelim elma gibi oyunlar oynanabilir.
Bir hareket gösterip model olarak bu hareketi çok hızlı ve yavaş yapma oyunu oynayabilirsiniz. örneğin alkış yapma hareketini yapalım, bir tavşan gibi hıphızlı alkışlar, bir kaplumbağa alkışı nasıl olurdu çok yavaş gibi.
Aile Tutumlarına Yönelik Öneriler
Çocuklarda öğrenme güçlüğünü yenmek için en önemli konulardan biri de ailenin tutumudur. Aile, bu sorunun aşılmasında çocuğa daima yardımcı olmalıdır.
Çocuğun yaptıklarına hemen müdahale etmek yerine ipuçları sunmak önemlidir. Örneğin çocuk ödevindeki bir eşleştirmeyi yanlış yapmış olsun yanlış olmuş deyip silmek yerine ‘’Buraya bir daha bakmalısın, sanırım bir hata olmuş, bu soruda bizden şunları istiyor, sence bu hangisi ile eşleşmeli’’ gibi yönlendirmeler ile çocuğun hatasını fark etmesi ve düzeltmesi istenebilir.
Olumsuz davranışları görmezden gelmek olumlu davranışları anında pekiştirmek önemlidir.
Çocuğa yönelik eleştirileri çocuğun ya da başkalarının yanında yapmamaya dikkat edilmelidir. Anne baba kendi arasında çocukla ilgili olumsuzlukları konuşmalı çocuğa uygun davranış konusunda rehberlik etmelidir. Örneğin babaanne dede geldiğinde ‘’Bu zaten tembel, okulda da ders dinlemiyormuş’’ gibi söylemler çocuğun kişiliğine bir saldırı olacaktır. Bunun yerine olumlu davranışlarını toplum içinde dile getirmek faydalı olacaktır. ‘’Biliyor musunuz dedesi, A. bu hafta tüm plana uygun şekilde çantasını hazırladı. Çok hoşumuza gitti.’’ gibi söylemlerle çocuğun olumlu davranışları pekiştirilebilir.
Çocuğun plan program ve ödevlerine aşırı müdahale ederek sık sık hatırlatmalar yapmak yerine görsel planlardan yararlanmasını dile getirip, davranışlarının sonuçlarıyla yüzleşmesini sağlamalısınız. Örneğin Çarşamba günü ödev teslim günü olsun, aile görsel haftalık planı göstererek ‘’Bugün günlerden Çarşamba, ödev teslim günün. Ödevini çantana koyman gerekiyor.’’ diyebilir ama çocuğun yerine ödevini alıp çantasına koymaz. Eğer çocuk tüm hatırlatmalara rağmen o gün ödevini unutmuşsa bu davranışının sonuçları ile yüzleşmelidir. ‘’Bugün ödevini evde unutmuşsun. Bir sonraki ödev tesliminde unutmamak için ne yapabiliriz? Diye sorabilir.
Çocukla İletişim İçin Öneriler
Öğrenme güçlüğü olan çocuklarla ilgili önemli bir diğer konu da iletişimdir. Olumlu bir dil kullanmaya özen gösterilmelidir.
Çocuğun çabaları övülmelidir. Bugün plandaki gibi ödevlerini saatinde tamamladın, çok hoşuma gitti. Bugün temizlik gününde gösterdiğin çabayı takdir ediyorum. Odan tertemiz oldu. Bugün resim dersin için materyallerini çantana koyduğunu gördüm, çok hoşuma gitti gibi çocuğun olumlu davranışlarını görmek ve sözel olarak pekiştirmek oldukça önemlidir. Baba görüşme sırasında çocuğun tembellik yaptığını dile getirmiştir. Bu tür olumsuz söylemlerin çocuğun benlik gelişimine olumsuz etki edeceği dile getirilmelidir.
Çocuktan ne beklediğimizi açık bir dille çocuğun anlayabileceği şekilde ifade etmek önemlidir. Örneğin sınıfta çok hareketli olduğu için öğretmenden şikayet aldığınızda bu durumu çocuğunuzla konuşurken ‘’Sınıfta ders dinlerken uzun süre oturmak seni bazen sıkıyor olmalı. Dersi daha iyi dinlemek için teneffüslerde bahçede bir iki tur koşmayı deneyebilirsin. Ya da evden götüreceğin bu topu çook uzak bir noktaya fırlatıp peşinden koşabilirsin. Böylece sınıfta ders sırasında oturmak seni daha az sıkacaktır.’’ gibi söylemler ve öneriler sunulabilir.
Sınıfında Öğrenme Güçlüğü Olan Öğrencisi Olan Öğretmene Öneriler
· Sınıf ortamını dikkat çekici bir hale getirebilirsiniz.
· Konuya ilişkin görsellerden sıkça yararlanabilirsiniz.
· Mümkün oldukça birden fazla duyuya hitap eden öğrenme yöntem ve tekniklerini kullanabilirsiniz.
· Öğrenmede zorluk yaşanan konuların kısa canlandırmalarını yaptırabilirsiniz.
· Akran etkileşiminden yararlanarak çocuğun ev ödevlerini yazmasına ya da tahtadakilerini deftere geçirmesinde bir arkadaşını görevlendirebilirsiniz.
· Sınıf içinde çocuğa bir sorumluluk vererek sınıfa ait hissetmesini sağlayabilirsiniz.
· Çocuğa verdiğiniz yönergelerin kısa olmasına özen göstererek birkaç defa tekrar edebilirsiniz.
· Yönergenin anlaşılıp anlaşılmadığına dair sorular sorabilirsiniz. ‘’Ödev neymiş, yarın resim dersi için ne getireceksiniz?’’ gibi sorular sorulabilir.
· Hareketli oyun ve görevlerle derse başlayarak çocukların enerjilerini atmalarına derse daha iyi konsantre olmalarına destek olabilirsiniz. Bunun için her ders öncesi üç beş dakika deve-cüce gibi hareketleri oyunlara yer verebilirsiniz. Bu oyunun komutlarını vermesi için çocuğu görevlendirebilirsiniz.
Sık Sorulan Sorular
Öğrenme güçlüğü kaç yaşında başlar?
Yapılan araştırmalar öğrenme güçlüğünün kalıtımsal olduğuna dair bulgular göstermektedir. Öğrenme güçlüğü konuşma, anlama gibi konularda fark edilebileceği için henüz 2-3 yaşındaki bir çocukta fark edilebilir.
Öğrenme güçlüğü tedavi edilebilir mi?
Çocuklarda öğrenme güçlüğü tedavisi eğitimdir. Eğitim ile çocuk, akranlarıyla aynı seviyelere çıkarabilir. Ancak her çocuğun birbirinden farklı ve eğitim ihtiyaçlarının değişik olduğunu unutmamak gerekir.
Öğrenme güçlüğü geçici mi?
Çocuklarda öğrenme güçlüğü geçici değildir. Hayat boyu devam eden bu soruna karşı en iyi çözüm ise kişiselleştirilmiş eğitimdir.
***
* Bu içeriğin geliştirilmesinde Kidolog Yayın Kurulu katkı sağlamıştır.
* Web sitemizde yer alan bu yazılar, tanı ve tedavi amacı taşımamaktadır. Sayfada tedavi edici sağlık hizmetleri konusunda herhangi öğeye yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi konusundaki tüm işlemleriniz için bir uzmana başvurmalısınız.
