Çocuklarda Davranış Bozukluğu Nedir? Belirtileri ve Tedavisi
Çocuklarda davranış bozukluğu; çocukların sosyal, akademik ve duygusal yaşantılarını doğrudan etkiler. Bu bozukluk kendini çok çeşitli şekillerde gösterebilir.
Çocuklarda davranış bozukluğu belirtileri genel olarak yeme bozukluğu, uyku sorunları, dikkat eksikliği, öfke, anksiyete, depresyon olarak kendini ortaya çıkarır. Bu belirtiler hem çocuğun hem de ebeveynlerin yaşamını doğrudan ve olumsuz şekilde etkiler. Çocuklar bu tip durumlarda ebeveynleriyle iletişim kurmakta zorlanır.
Çocuklarda davranış bozukluğu tedavisi için ise kararlı ve disiplinli bir sürece ihtiyaç vardır. Bilişsel terapi, davranış terapisi ve aile terapisi ile terapisi bu açıdan en çok kullanılan yöntemlerdir. Kimi zaman ilaç tedavisine de başvurulabilir. Tedavi yaklaşımları tamamen çocuğa özeldir. Tedaviyle çocuğun duygusal ve sosyal açıdan işlevsellik kazanması, davranışlarını düzenlemesi amaçlanır.
Aşağıda, çocuklarda davranış bozukluğu nedir, belirtileri nelerdir, tedavisi nasıl yapılır sorularına detaylı yanıtlar vereceğiz.
Çocuklarda Davranış Bozukluğu Nedir?
Çocukluktan yetişkinliğe kadar her birey erken dönemden itibaren davranışlarını içinde yaşadığı toplumla uyumlu şekilde şekillendirmeye çalışmaktadır. Ancak çocukluk döneminde oluşan bazı sorunlar bunun önüne geçebilmektedir. Hem ruhsal hem de bedensel nedenlerle bazı çocuklar iç karmaşıklıklarını davranışlarına yansıtmakta ve bu sebeple öfkeli, uyumsuz, hırçın ve saldırgan olmaktadırlar. İşte bu durumlar neticesinde oluşan davranışlar bireyi ve aileyi, toplumsal normları olumsuz olarak etkiler. Bu tarz birey, toplumsal norm ve kurallarla çelişen davranışlar bütünü davranış bozukluğu olarak adlandırılmaktadır. Bu dönemde toplumsal norm ve kurallarla çelişen çocuklar eğer tedavi edilmezse ilerleyen dönemlerinde daha büyük problemlerle karşılaşabilmektedir. Bu gözlemlenen davranış bozukluğu insan ya da çevre dışında hayvanlara karşıda olabilmektedir.
Çocuklarda Davranış Bozukluğu Nedenleri Nelerdir?
Erken çocukluk döneminden itibaren her çocuk kendi koşullarına göre farklı mizaçlarda kendini yetiştirmektedir. Bu dönemde yetersiz ebeveyn denetimi, bunun yanında aile içerisindeki şiddet ve kötü koşullar, aile bireylerinin çocuğa olan davranışları ve erken gelişme döneminde aile içerisinde bulunan psikolojik sorunlu bireyler çocuğun davranışlarının bozuk olmasının nedenleri arasındadır. Bunlarla birlikte ebeveynlerden birinde bulunan bir sorunun genetikle aktarılması da çocukta doğal olarak bazı sorunlara neden olmaktadır.
Çocuklar dışında oluşan bu nedenler dışında da çocuğun kendi karakterinden ya da davranışlarından doğan davranış bozuklukları da mümkündür. Çocuğun aile içinde dikkat çekmek istemesi ki bu anne ve babanın çocuklarına yeterli zaman ayırmaması, sevgi göstermemesi durumunda ortaya çıkar, ebeveynlere karşı güç kazanma isteği, intikam alma isteği bunu açmak gerekirse annesi ve babasından dayak yiyen çocuk intikam alma isteği içine girebilir ya da baskıcı bir ortam varsa bu çocuğu öfkeye ve davranış bozukluğuna itebilir. Son olarak çocuğun kendine olan özgüvenini az olması yetersiz hissetmesine neden olabilir ve bu da çocukta davranış bozukluğuna neden olabilir.
Çocuklarda Davranış Bozukluğu Belirtileri?
Bu dönemde gözlenen en belirgin özellik çocuğun çok kolay öfkelenmesidir. Otoriteyle çatışır, kurallardan şikâyet eder, kasıtlı olarak başkalarıyla uğraşır, kendi davranışları nedeniyle başkalarını suçlar, alıngan, çabuk küsen ve etrafındakilere kolay sinirlenen bir tutumu vardır. Bunlara ek olarak ise;
· Tırnaklarını yerler.
· Kıskançtırlar.
· Eleştiriye tahammülsüzdürler.
· Neşesiz olurlar.
· Yalan söylerler.
· Daima kendilerini savunurlar.
· Okula karşı ilgisizdirler.
· Akranlarından hoşlanmazlar.
Görülme sıklığı ise erkek çocuklarda daha yaygındır. Araştırmalara göre toplumda görülme sıklığı %2,6 ila %15 arasındadır. Başlangıç yaşı ise 4-8 olmakla birlikte davranış bozukluğuna ek olarak “Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu”, “kaygı bozukluğu”, depresyon gibi hastalıklarda eşlik etmektedir.
Çocuklarda Davranış Bozukluğu Türleri Nelerdir?
Çocuklarda davranış bozuklukları, beş ayrı başlık altında ele alınabilir. Bunlar şu şekildedir;
1- Sınırda Kişilik Bozukluğu: Bir gün neşeli olan çocuk kendini sonraki gün oldukça mutsuz ve enerjisiz hissedebilir.
2- Narsistik Kişilik Bozukluğu: Kişilik bölünmesiyle ortaya çıkan davranış bozukluğunda, birey kendisini diğer insanlardan üstün görme eğilimindedir. Benliğinin bir parçası farklı bir kimliğe bürünür. Bunun neticesinde öz denetim yitimi ortaya çıkar. Kendi karakterini ön plana çıkarmaktan hoşlanan birey, diğer insanları yetersiz bulur ve eleştirir.
3- Şizoid: Şizofreni olarak da bilinen şizoid kişilik bozukluğunda, Çocuk kendi beyninde kurduğu hayal dünyasında yaşar ve bu gerçek dünyaya yabancılaşmasına neden olur.
4- Paranoid Kişilik Bozukluğu: Paranoid kişilik bozukluğunda çocuk kafasında tasarladığı şeylerin gerçek olduğunu zanneder. Sürekli takip ediliyormuş hissi ve zarar görme endişesi ilerde daha büyük sorunlara yol açabilir.
5- Çekingen Kişilik Bozukluğu: Çocuk aşırı derecede utangaçtır.
Çocuklarda Davranış Bozukluğu Şekilleri
Çocuğun davranış bozukluğunun olduğuna dair tanı konulması için belli başlı ölçütler ile tam olarak bu bozukluk haline karşılık vermesi gerekir. Bu ölçütler; yaşa uygunluk, süreklilik, duygu değişim süreci ve çocuğun çevresine karşı sergilediği tutum ve davranışlardan oluşmaktadır.
· Yaşa Uygunluk: Çocukların bulunduğu yaş dilimine özgü belli başlı davranış biçimleri vardır. Bu davranış biçimlerini çocuğun yaşıtları ile benzer veya yaşıtlarından çok daha farklı davranması olarak gözlemlenebilmektedir.
· Süreklilik: Çocukların belli dönemlerde davranış bozuklukları sergilemeleri olağandır. Fakat bu durumun sürekli hale gelmesi çocuğun ruh sağlığı açısından tehlikelidir. Ebeveynlerin böyle bir durumda profesyonel bir uzmandan destek almaları ve danışmaları doğru olacaktır. Israrlı bir biçimde sürdürülen davranış bozukluğu çocuğun bunu neden yaptığını anlamaktan geçer ve bu durumun sürekliliği de yine sebepleri araştırılarak çözümlenebilir.
· Duygu Değişim Süreci: Çocuğun gün içinde yaşadığı olaylara yönelik verdiği duygu ve tepkimelere, yetişkinlere göre farklılık göstermektedir. Çocukların kendi aralarında yaşadıkları aynı duruma verdikleri tepkiler bile aynı şekilde farklılık göstermektedir. Dolayısı ile davranış bozukluğunu değerlendirirken bunu çocuğa has bir şekilde, bireysel olarak ele alıp değerlendirmeliyiz.
· Çocuğun Çevresine Karşı Sergilediği Tutum ve Davranışlar: Çocuklar, bulundukları, yetiştikleri ortama göre bir büyüme ve davranış biçimi içindedirler. Çocuğun çevresindeki başta ebeveynleri olmak üzere, yetişkinlerinin sergilediği tutum ve davranışlar çocuğu da etkilemektedir. Çevre faktörü burada en önemli ve çocuğu etkileyen, yönlendiren faktördür. Çocuk yetiştiği ortamda nasıl büyütülmüş ise dışarıya karşı olan tutum ve davranışları da bu doğrultuda gelişmektedir. Anne ve babaların, ebeveyn olarak çocuğa nasıl davrandığı da elbette ki önem arz etmektedir.
Çocuklarda Davranış Bozukluğunun Tedavisi Nasıl Yapılır?
Çocuklarda davranış bozukluğunda iki farklı yöntem izlenmektedir. Bunlardan ilki psikoterapi yöntemidir. Bu dönemde davranış değişikliği yaratmak için hem ebeveynlerle hem de okulla iş birliği kurulur. Sadece çocuk odaklı değil çocuğa davranış eğitimi olarak aile bireylerine psikoeğitim verilir.
Psikoterapi boyunca çocuğun davranışları gözlemlenir. Olumlu davranışlar pekiştirilmeye olumsuz davranışlar sınırlandırılmaya çalışılır. Öfke başta olmak üzere çocuğun kendi duygularını tanıması, ifade etmesi sağlanır. Problem çözmesi ve sağlıklı ilişkiler kurabilmesi için sosyal beceri eğitimleri verilir.
Bunun yanında ikinci yol olarak ise medikal tedaviden yararlanılır. Bu yöntem genellikle psikoterapiyle birlikte yürütülür.
Davranış Bozukluğu Olan Çocuğa Nasıl Davranmalı?
Bu dönemde yapılması gerekenlerden ilki karşılıklı saygıdır. Onu da bir birey olarak görerek çocuğunuza bağırma, vurma, susturma gibi saygısız davranışlarda bulunulmamalıdır. Çocuğa saygı gösterilmeli onun da fikirleri önemsenmelidir.
Bir diğer öneri ise çocukla geçirilen zamanın arttırılmasıdır. Bu dönemde çocukla ilgilenmek, zaman ayırmak onun hoşlanacağı etkinlikler yapmak gerekir.
Davranış bozukluğuna iten nedenlerden biri de olan cesaretsizlik çocuk için kötü sonuçlar doğurur. Bu sebeple bu dönemde çocuk cesaretlendirilmeli, çocuğun çabası övülmeli ve desteklenmelidir.
Son olarak ise çocuğun sevildiğini hissetmesi gerekir. Bu sebeple sık sık onu ne kadar sevdiğinizi anlatmalı ve göstermelisiniz. Unutmayın, çocuklarda davranış bozukluğu ciddi bir sorundur fakat başarılı bir tedavi süreciyle bu sorun kısa zamanda aşılabilir.
Kaynaklar:
The American Journal of Psychiatry
***
* Bu içeriğin geliştirilmesinde Kidolog Yayın Kurulu katkı sağlamıştır.
* Web sitemizde yer alan bu yazılar, tanı ve tedavi amacı taşımamaktadır. Sayfada tedavi edici sağlık hizmetleri konusunda herhangi öğeye yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi konusundaki tüm işlemleriniz için bir uzmana başvurmalısınız.
