Kişilik Bozukluğu Nedir? Nasıl Oluşur?

Kişilik bozukluğu, bilinen diğer adıyla borderline şeklinde ifade edilir. Kişilerin sağlıksız şekilde düşünüp buna yönelik işleyiş ve davranış tarzının olduğu bir çeşit zihinsel bozukluktur. Kişilik bozukluğu bulunan bir insan, hem durumları hem insanları algılama ya da ilişkilendirme konusunda zorlanır. Kişilik bozukluğu; insanların kurduğu ilişkilerde, sosyal aktivitelerde, iş ya da okul yaşamında son derece önemli problemlerine ve bazı sınırlamalara sebep olur.

Bazı insanlar, kişilik bozukluğu sorununun olduğunu fark edemeyebilir. Çünkü kendilerinin hem düşünme hem de davranış tarzı aslında onlara normal gelir. Bu durumda ise insanlar karşılaştıkları zorluklar ya da olumsuzluklardan dolayı başkalarını suçlayabilir.

Kişilik bozuklukları, genel olarak genç yaşlarda ya da yetişkinlik döneminde kendini gösterir. Kişilik bozukluğunun pek çok farklı türü vardır. Bazı çeşitler, kişilerin yaşının ilerlemesiyle beraber daha az görülmeye başlar. Kişilik bozukluğu sorunu yaşayan insanlar, toplumun normal ya da normal şekilde gördüklerinden farklı bakış açılarına sahip olurlar. Bu kişilerde genellikle zayıflık ve başa çıkma gibi yetiler sağlıklı ilişkilere göre çok daha zor şekildedir.

Kişilik Bozukluğu Nedir? 

Kişilik özellikleri; çok farklı toplumsal ve kişisel ortamlarda sergilenir. Aynı zamanda kişilerin hem kendisini hem de çevresini algılaması, ilişkileri kurma şekli ve kendine ait düşünceleri ile alakalı bir yapıdır. Kişilik özellikleri eğer esneklikten yoksun ve uyum bozucu şekilde ise; bununla beraber işlevsellik noktasında belirgin biçimde bozulma ya da öznel açıdan sıkıntılara sebebiyet veriyorsa kişilik bozuklukları olduğu düşünülebilir. 

Kişilik bozukluğunun temel özelliği; ilgili kişinin kültürü kapsamında beklenenden son derece önemli boyutta sapma gösteren biçimde ilerleyen bir iç yaşantı ile davranış örüntüsü şeklinde olmasıdır. Kişilik bozukluğunun özellikleri genel olarak ergenlik veya erken erişkinlik dönemlerinde tanınabilir. Kişilik bozuklukları aynı zamanda pek çok farklı psikiyatrik rahatsızlığın da baş göstermesine zemin hazırlayabilir.

Kişilik Bozukluğu Nasıl Oluşur? 

Kişilik, bir insanı eşsiz kılan duygu, düşünce ve davranışların birleşimi halindedir. Dış dünya ile alakalı anlayış, görüş ve ilişkilerin haricinde kişinin aslında kendisini ne şekilde gördüğüdür. Kişilik, genel olarak çocukluk döneminde etkileşime girip şekillenir. Bazı kişilik genleri, ailedeki fertlerden genetik aktarım ile de geçebilir. Bu özelliklere kimi zaman mizaç denir. Kişilik; içinde büyünülen çevreyi, bu süreçte meydana gelen olayları, tüm aile üyeleri ve diğer insanlarla kurulan ilişkileri içerir.

Kişilik bozukluklarına hem genetik hem de çevresel etkilerin sebebiyet verdiği düşünülür. Genetik aktarım ya da hayatı değiştirmeye yol açan herhangi bir olay, bu soruna karşı insanları savunmasız bırakabilir. Kişilik bozukluklarının aslında kesin olarak nedenleri bilinmez. Ancak bazı unsurların, bu sorunun gelişmesinde ya da tetiklenmesinde rol oynadığı düşünülür. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

• Yakın çevreden birinin ani şekilde ölümü
• Aile fertlerinde kişilik bozukluğu ya da farklı akıl hastalıkları öyküsünün söz konusu olması
• Dengesiz ya da travmatik şekilde ilerleyen aile yaşamı
• Çocukluk döneminde iken taciz ya da istismara uğrama
• Beyin kimyasında ve yapısında yaşanan farklılıklar

Kişilik Bozukluğu Belirtileri Nelerdir? 

Kişilik bozukluğu belirtileri genel olarak ergenlik ya da erken erişkinlik dönemlerinde kendini gösterir. Ergenlik; insanın aile ortamından çıkarak sosyal çevre ile etkileşim oranının artış gösterdiği aynı zamanda kişinin kendini bir birey şeklinde ifade etmeye başladığı süreçtir. Aile içinde iken tam anlamıyla fark edilmeyen birtakım kişilik özellikleri, bazı durumlarda sosyal çevrede daha fazla fark edilir olmaya başlar.

Kişilik bozukluğu sorununda kişinin hem karakter özellikleri hem de davranışları büyük önem arz eder. Bu iki etmende uzun süredir birtakım sorunların yaşanması aile yaşamını, sosyal hayatı ve iş yaşantısını büyük oranda etkiler. Hatta çoğu zaman bozar. Kişilik bozukluğu belirtileri; aslında bu hastalığın türlerine göre değişiklik gösterir. Bir insanın çevresiyle olan etkileşiminde daha gürültülü sahnelere sebebiyet veren kişilik bozukluklarının yanı sıra içe kapanıklık ya da çekingenlik şeklinde kendini gösteren belirtiler de bulunur.

Kimi zaman kişilik bozukluğu sorunu yaşayan hastalar, karşılaştıkları güçlük ve zorluklara karşı başkalarını suçlama şeklinde eğilimde de olabilir. Bu tip durumlarda kişilerin çevreleri de yaşanan şeylerden muzdarip olur. Kişilik bozuklukları ile beraber görülen farklı psikolojik hastalıklar da söz konusu olabilir. Bazı kişilik bozukluğu sorunu ile birlikte alkol ya da madde bağımlılığı yaşanabilir. Bunun yanı sıra panik bozukluk, OKB veya sosyal fobi de sıklıkla rastlanılan diğer psikolojik sorunlar arasında yer alır.

Kaç Tane Kişilik Bozukluğu Türü Vardır? 

Kişilik bozukluğu türleri kendi aralarında 3 farklı gruba ayrılır. Bunlar; A, B ve C grubu şeklindedir. A kümesi; garip ve başkasına benzemeyen bozukluklar şeklinde tanımlanır. B kümesi; hem duygusal hem de dramatik bozukluklar olarak ifade edilir. C kümesinde ise korkulu ya da kaygılı kişilik bozuklukları yer alır. Her türün belirtileri ve sonuçları da farklılık gösterir. Bu nedenle hastalığın türünü ve boyutunu tespit etmek için mutlaka işin uzmanından destek almak gerekir. 

A Kümesi Kişilik Bozuklukları

A kümesi kişilik bozuklukları ayrıca eksantrik bozukluk olarak da ifade edilir. A kümesi kişilik bozuklukları aynı zamanda hem garip hem de başkasına benzemeyen özelliklere sahiptir. Bu türün alt grubunda paranoid, şizotipal ve şizoid gibi çeşitler yer alır. Her türün özelliği de farklılık gösterir. 

Kuşkucu (Paranoid) Kişilik Bozukluğu 

Paranoya bu bozukluk türünün adeta simgesi halinde kabul edilir. Paranoyak kişilik bozukluğu sorunu yaşayan kişilerin sürekli olarak güvensizlik hissetme ya da başkalarına karşı şüphe ile yaklaşım durumu vardır. Başkalarının kendilerini küçümsemeye, tehdit etmeye ya da kendilerine zarar vermeye çalıştıklarına inanırlar.

Şizoid Kişilik Bozukluğu 

Genel olarak toplumsal ilişki yaşamaktan kopma ya da kişiler arası yaşanan ilişkilerde duygularını son derece kısıtlı şekilde gösterme, bu türün yaygın örüntüsü halindedir. Şizoid kişilik bozukluğu yaşayan kişiler neredeyse her zaman tek başlarına etkinlik içinde bulunmayı yeğler. Birinci derecede akrabalarının dışında hiç yakın arkadaşları veya sırdaşları dahi yoktur. 

Şizotipal Kişilik Bozukluğu 

Şizotipal kişilik bozukluğu grubunda yer alan insanlar, çoğu zaman sıra dışı düşünceleri ve davranış şekilleri ile kendilerini belli ederler. Şizotipal kişilik bozukluğu yaşayan insanlar birtakım garip şekildeki inançlara sahip olabilir. Hatta çoğu zaman bu insanların batıl inançları dahi vardır. Uygunsuz veya kısıtlayıcı davranışları da söz konusu olur.

B Kümesi Kişilik Bozuklukları

B kümesi kişilik bozukluğu sorunu yaşayan insanlar, genel itibarıyla hem dengesiz duygulara hem de çarpık bir imaja sahiptir. Aynı zamanda sık sık dürtüsel şekilde davranma eğilimine sahiptirler. Bu tip bozukluklar da kendi içinde farklı türleri içerir. Her türün özelliği ve etkileri ise değişiklik gösterir. Bu grupta yer alan türleri de incelemek mümkündür. 

Antisosyal Kişilik Bozukluğu 

Bu tip bozukluğu bulunan insanlara çoğu zaman sosyopat ya da psikopat denir. Antisosyal kişilik bozukluğu; genel bir ifadeyle başka insanlara aldırış dahi etmeme ya da toplumdaki kurallara uymama şeklinde ifade edilen hem sorumsuz hem agresif davranışlar halinde tanımlanır. Bu bozukluğu bulunan kişiler, sık sık ciddi suçlar işleyip yaptığı davranışlardan asla pişmanlık duymazlar.

Borderline Kişilik Bozukluğu 

Kişiler arası yaşanan ilişkilerde, benlik algılarında ve duygularda hem tutarsızlık hem de belirgin şekilde dürtüsellik ile kendini gösteren bir kişilik örüntüsüdür. Kişilerarası ilişkilerde gözlerinde aşırı oranda büyüme veya yerin dibine sokma gibi uç kısımlar arasında gidip gelen hem tutarsız hem genel olarak gergin kişilerdir. Kimlik kargaşasının yanı sıra bir boşluk duygusu ile bu duygulara eşlik eden intihar düşüncesi, girişimi ya da göz korkutma davranışları bulunur. 

Histriyonik Kişilik Bozukluğu 

Aşırı oranda duygusallık ya da ilgi çekme arayışı ile devreye giren kişilik örüntüsü şeklinde ifade edilir. Kişi; genel olarak bulunduğu ortamlarda ilgi odağı halinde olmadığı zaman fazlasıyla rahatsız olur. Aynı zamanda başka kişiler ile olan etkileşimler de özellikle cinsel açıdan kışkırtıcı, ayartıcı, baştan çıkarıcı ve uygunsuz davranışlar halindedir. 

Narsistik Kişilik Bozukluğu 

Bu bozukluk; abartılı şekilde bir üstünlük hissi, başarı aynı zamanda güç ile karakterize halindedir. Bunların yanı sıra aşırı şekilde kaygı hissine ve kırılgan bir özgüvene sahiptirler. Narsistik kişilik bozukluğu bulunan kişiler çok merkezli şekilde hareket ederken bir yandan da empati eksikliği eğilimine sahiptir. Sürekli olarak dikkat çekme amacıyla davranışlar sergileyip çevrelerindeki insanlar üzerinde hayranlık hissi uyandırmak isterler.

C Kümesi Kişilik Bozuklukları

Bu tip bozuklukları bulunan insanlar genel olarak son derece gergin ya da korkak bir hal içindedir. C kümesi kişilik bozuklukları da kendi içinde alt gruplara ayrılır. Bu gruplardan da kısaca söz etmek mümkündür. 

Çekingen Kişilik Bozukluğu 

Bu tip bozukluğu yaşayan kişiler, özellikle sosyal temastan fazlasıyla kaçınma eğilimine sahiptir. Bu davranışlar aslında yalnız olma istediğinden kaynaklı ortaya çıkan bir sonuç değildir. Tam anlamıyla utandırılması ya da sert bir ifade ile yargılanması noktasında duyulan aşırı oranlı endişeden kaynaklı oluşur. Reddedilme korkusu sebebiyle genel olarak pek çok kıymetli sosyal deneyimi de kaçırırlar.

Bağımlı Kişilik Bozukluğu 

Boyun eğici, yapışık haldeki davranışlara ya da ayrılma korkusuna sebebiyet veren, ilgi ihtiyacı ile son derece uyumlu halde olan bir çeşit kişilik bozukluğudur. Başkalarından nasihat ya da güven almadığı müddetçe karar alma konusunda son derece güçlük çekerler. Yaşamının büyük bir kısmında kendilerinin yerine başka kişilerin sorumluluk almasına ihtiyaç duyar.

Takıntılı - Zorlantılı Kişilik Bozukluğu 

Bu tip kişilik bozukluğu; kusursuz olmak adına hata yapma korkusundan dolayı mükemmeliyetçi, hem kontrol hem de düzen ile karakterize edilen bir hastalık çeşididir. Bu korku ise genel olarak doğru kararlar verememe, işleri zamanında bitirememe zorluğu ve pek çok ayrıntı içinde meşgul olma ile sonuçlanır. İnsanlar aynı anda birden çok kişilik bozukluğuna ve bu bozuklukların karma semptomlarına sahip olabilirler.

Kişilik Bozukluğu Hangi Hastalıkları Tetikler? 

Kişilik bozukluğu için uygulanan tedavi süreci son derece kritik bir öneme sahiptir. Bu süreç içerisinde iyileşme sağlanabilmesiyle ilgili olarak net bir bilgi vermek mümkün değildir. Ancak bu tedavinin kişilik bozukluğu sorunu üzerindeki olumlu etkileri son derece büyüktür. Bu nedenle kişilik bozukluğunun mutlaka tedavi edilmesi gerekir.

Kişilik bozukluğu eğer tedavi edilmezse son derece kötü sonuçlara neden olabilir. Aynı zamanda farklı psikolojik sorunları da tetikleyebilir. Tedavi edilmeyen kişilik bozukluğu; kızgınlık, depresyon, kaygı ya da sosyal izolasyon gibi farklı psikolojik rahatsızlıkları doğurabilir. Aynı zamanda alkol ya da madde bağımlılığına kadar dahi ilerleyebilir. Öte yandan eğer bu hastalık tedavi edilmez ise ömür boyu devam eder.

Kişilik Bozukluğu Nasıl Teşhis Edilir? 

Kişilik stilleri ile bozuklukları arasındaki mevcut farkı anlamak son derece önemlidir. Utangaç olan ya da kendi başına zaman geçirmeyi seven birine, direkt olarak şizoid kişilik bozukluğu şeklinde tanı konulamaz. Kişilik stili ile bozukluğu arasındaki fark genel olarak belli alanlarda insanların kişilik fonksiyonunun değerlendirilmesi kapsamında belirlenir. Bu fonksiyonlardan kısaca bahsetmek gerekirse:

• Kişinin ikili ilişkilerinde sergilediği tutum
• Gösterdiği duygusal davranışlar
• Kendi kimliğinden haberdar olma
• Hem davranış hem de dürtü kontrolü
• Gerçeklik bilinci

Kişilik bozukluğuna sahip kişilerde ortaya çıkan semptomlar tek tek araştırılır. Doktorlar tarafından hastaların öyküsü alınır. Ardından da fiziksel muayenesi gerçekleştirilir süreç değerlendirilmeye başlanır. Kişilik bozukluklarını teşhis etme noktasında özel olarak yapılan bir laboratuvar testi yoktur. Ancak doktorlar tarafından şüphe edilen fiziksel bir durum söz konusu ise yüksek görüntüleme cihazları ile MR ya da bilgisayarlı tomografi istenebilir. Tüm bunların yanı sıra kan, alkol ya da uyuşturucu testi gibi çeşitli tetkikler de istenebilir.

Hastada meydana gelen semptomlar için eğer fiziksel yönde bir neden bulunamazsa, doktorlar tarafından hasta bir psikiyatriste ya da psikoloğa yönlendirilir. Zihinsel hastalıkların erken süreçte teşhis edilmesi ve tedaviye de erkenden başlanması hastalığın seyri noktasında son derece önemlidir. Her kişilik bozukluğu türünün kendine has birtakım tanısal kriterleri bulunur. Genel olarak kişilik bozukluğunun teşhis edilmesinde en az iki semptom görülmesi gerekir.

Kişilik Bozukluğu Tedavi Yöntemi Nedir? 

Kişilik bozukluğu yaşayan birçok insan, günlük hayatına normal devam edebilir. Kişilik bozukluğu yaşayan kişiler, kendi hastalığının aslında farkında olmadıklarından dolayı çoğu zaman yalnız başlarına tedavi arayışında da bulunmazlar. Genel olarak aile ya da arkadaş gibi kişilerin çevrelerinde yer alan insanlara kısmi açıdan zarar verdikleri zaman, ilgili kişiler tarafından tedaviye getirilirler. Belli grupların haricinde kendi kendine doktora başvuru yapan hasta sayısı son derece azdır. Kısacası bu sorunu yaşayan hastaların pek çoğu aslında tedavi edilmez.

Kişilik bozukluğu, oturmuş olan birtakım yanlış davranışlarının düzeltilmesi gereken rahatsızlık çeşididir. Kişinin yıllar boyunca edindiği tüm davranışları son derece hızlı bir şekilde değiştirmesi mümkün değildir. Bu nedenle tedavi süreci de uzun olabilir. Kişinin tedavi için istek duyması ve ilgili süreci kabul etmesi, olumlu sonuçlar için fazlasıyla önemlidir.

Kişilik bozukluklarının tedavi edilmesi sürecinde büyük oranda rol oynayan ana unsur; psikoterapi olarak bilinir. Kişilik bozukluğunun çeşidi kapsamında psikoterapi yöntemi de değişiklik gösterebilir. Psikoterapi sürecinde gerek görüldüğü zaman ilaç tedavisi de ilave edilebilir. Psikoterapi sürecinde temel hedef; hatalı olan düşüncelerin değerlendirilmesi, yeni düşünceler ile davranışların öğrenilmesidir.

Psikoterapi süreci tüm bunların yanı sıra başa çıkma ve insanlar arasında mevcut olan ilişki becerilerini büyük oranda geliştirmeyi amaç edinir. Bu noktada psikoterapi süreci, son derece uzun aynı zamanda süreklilik arz eden bir durumdur.

Kişilik Bozukluğu Hakkında Sıkça Sorulan Sorular 

• Kişilik Bozukluğu Olan Birine Nasıl Davranılır? 

Kişilik bozukluğu bulunan kişilerin yakınlığa karşı toleransları son derece düşük olur. Bu kişiler çok yakın davranıldığı zaman ya da çok yakın ilişkiler kurmak istenildiği zaman boğulma, işgal veya yutulma kaygısı hissederler. Bu kişilerin yakınlıktan rahatsız olduklarının anlaşıldığı an araya biraz mesafe açmak daha iyi olur. Bir süre bekleyerek karşı tarafından yakınlık kurmak istemesi sağlanabilir. 

Kişilik bozukluğuna sahip olan insanların aslında uzaklığa karşı da tolerans oranı son derece düşüktür. Uzun süre uzak kalındığı, küsüldüğü, görüşmek ya da konuşmak istenmemesi veya telefon açılmadığı zaman aşırı düzeyde panik duygusuna kapılırlar. Karşısındaki insanı tam anlamıyla kaybedeceğine yönelik kaygıları oluşur. Böyle zamanlarda da aşırı oranda yapışma veya bağımlılık hissi geliştirebilirler. Bu kişilere karşı duyguları tam anlamıyla kesmemek iyi gelir.

Kişilik bozukluğu sorunu yaşayan kişilerin duygularını karşı tarafa ifade etmelerine izin vermek gerekir. İfade edilmeyen duygular, zaman içinde öfke patlamasına, duygusal anlamda iniş ya da çıkışlara sebep olur. Kişilik bozukluğu yaşayan kişiler ile ilişki kurmak son derece zordur. Özellikle sevgili, eş ya da partner ilişkileri, aslında her iki taraf için fazlasıyla yıpratıcı olabilir. Bu noktada uzman kişilerden profesyonel anlamda destek almak gerekir.

• Kişilik Bozukluğu Kaç Yaşında Başlar? 

Kişilik bozukluklarının büyük bir kısmı aslında çocukluk dönemlerine kadar dayanır. Fakat daha net belirtileri genel olarak ergenlik çağının son bulduğu dönemlerde başlar. Bu dönemler de 18 ile 20'li yaşlar olarak kabul edilir. Kişilik bozukluğu şeklinde nitelendiren tüm belirtiler, çoğu zaman başka insanlar tarafından benimsendiği için kendisi tarafından kolay kolay fark edilmez. Aynı zamanda kişi, mevcut durumunda bir gariplik olduğunu düşünmediğinden dolayı da bu davranışlarını veya hareketlerini değiştirmek istemeyebilir.

• Kişilik Bozukluğu İlerlerse Ne Olur? 

Kişilik bozukluğunun tedavisi son derece büyük önem arz eden ve uzun süre devam eden bir süreçtir. Genel olarak hastalar, tedaviye olumlu yönde yanıt verebilir. Aynı zamanda kişinin geleceğinin iyi bir hale gelebilmesi için diğer psikolojik sorunların tedavi edilmesi son derece önemlidir.

Eğer kişilik bozukluğu tedavi edilmezse, ortaya kötü sonuçlar çıkabilir. Öncelikle tedavi edilmeyen kişilik bozukluğu ömür boyunca devam edebilir. Ayrıca kişinin yaşadığı duygusal ruh hali onun çeşitli suçlar işlemesine neden olabilir. Bununla beraber kendisine ya da etrafındakilere zarar verecek duruma dahi gelebilmesine sebep olabilir.

• Kişilik Bozukluğu için Hangi Doktora Gidilir? 

Öncelikle akıl sağlığı sorunu bulunan hastalara bakan bölüm, psikiyatri bölümü şeklinde bilinir. Gerekli olan muayene ve tedavi süreçlerini ise psikiyatri doktorları yani psikiyatristler yönetir. Ancak hastalığın tespit edilmesi sürecinde nöroloji uzmanından da yardım alınması gerekebilir.