Dopamin Nedir? Dopamin Ne İşe Yarar?

Dopamin, nöronlar arasında kimyasal haberci görevini yerine getirir. Beyin bir ödül beklerken salınır ve herhangi bir aktivite zevkle ilişkilendirildiğinde de seviyesinde artış olur.

Dopamin Nedir? Ne İşe Yarar?

Dopamin vücudun ürettiği bir tür nörotransmiterdir. Sinir sistemi dopamini sinir hücreleri arasında mesaj iletmek için kullanır. Kimyasal bir haberci olarak tanımlayabileceğimiz dopamin, beyinde iki aşamalı bir süreçle ortaya çıkarken zevk ve ödül sistemiyle de yakından alakalıdır. Bu nörotransmiter, fizyolojik ve nörolojik işlevlere sahiptir. 

Dopamin, nöronlar arasında kimyasal haberci görevini yerine getirir. Beyin bir ödül beklerken salınır ve herhangi bir aktivite zevkle ilişkilendirildiğinde de seviyesinde artış olur. Motivasyon ve ödül döngüsünde dopaminin çok önemli bir yeri vardır. Ayrıca iyi hissettirme işlevinden başka dopaminin sindirim, kan akışı, odaklanma ve hafıza, duygular ve ruh hali, motor kontrolü ve ağrı mekanizması gibi vücut işlevlerinde de etkisi vardır. 

Zevk ve ödül alma davranışında bu kimyasal habercilerin rolü büyüktür. Ancak dopamin tek başına hareket etmez. Adrenalin ve serotonin gibi nörotransmiterlerle birlikte çalışır. Beyin dopamini sizi bir şeyler yapmaya teşvik etmek için kullanır, yani bir şey yapmanız gerektiği zaman motivasyonu dopamin sağlar. Zevk duygularını davranışlara bağlayarak eylemleri motive eder. 

Genel olarak dopaminin mutlu hissettirmekle ilişkisi olduğu düşünülse de aslında mutlu etmek değil, bir şeyi tekrar yapmayı istemekle ilgilidir. Bir şeyi yapmaya can atmayı sağlayan kimyasal haberci olarak değerlendirilebilir. Beyin yararlı olduğunu düşündüğü davranışlarda dopamin salgılar. Dopamin teşvik edici bir unsur olarak görülse de dengesizliği çeşitli kontrol ve sağlık sorunlarına yol açar.

Dopamin Fazlalığının Belirtileri Nelerdir?

Dopamin hareket, uyarılma, pekiştirme ve ödül, düşünceler ve duygular, hormonların düzenlenmesi gibi birçok etkiye sahiptir. Bu sebeple de dopamin seviyelerinin fazla olması yüksek enerjili hissetmeye neden olur. 

Dopamin seviyelerinin dengesi fiziksel ve ruhsal sağlık açısından önemlidir. Yapılan araştırmalar bazı hastalıkların dopamin seviyeleri ile ilgili olduğunu da göstermiştir. Dikkat eksikliğinden hiperaktivite bozukluğuna, huzursuz bacak sendromundan parkinson hastalığına kadar çeşitli hastalıklar dopamin seviyeleriyle ilişkilendirilmiştir. Yüksek dopamin seviyeleri ile ilişkilendirilen hastalıklar ise mani, obezite ve bağımlılıktır. 

Dopamin gereğinden yüksek ya da gereğinden az olmamalıdır. Aslında vücudun belli bir dopamin dengesi vardır da diyebiliriz. Dopaminin, vücutta fazla salındığında bazı belirtiler ortaya çıkar. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

• Agresif olma
• Enerji dolu olma
• Dürtüsellik
• Seksle fazla ilgilenme
• Uyuyamama
• Daha fazlasını isteme
• Haz duygusunun artması
• Rekabetçi olmak
• Aşırı yeme, bağımlılık, kumar gibi alışkanlıklara yönelmek

Dopaminin Vücuttaki Rolü Nedir?

Dopamin zevk kimyasalı olarak ün yapmış olsa da asıl işlevi zevk üretmek değildir. Asıl işlevi haz duygularını pekiştirmektir.

Ruh sağlığı eğitimcisi olan NCC, DAIS'den Tanya J. Peterson, beynimizin yaptığı şeylere yanıt olarak dopamin ürettiğini söylemektedir. Dopamin vücutta birçok farklı nörolojik, davranışsal ve bilişsel etkiye sahiptir. Uyarılmadan hareket etmeye, hormonların düzenlenmesinden düşünce ve duygulara, pekiştirme ve ödül sistemine kadar birçok konu üzerinde doğrudan etkisi vardır. 

Hatırlama ve davranıştan hareket etme ve düşünme şeklimize kadar birçok sistemde etkisi olan dopamin, herkeste farkı şekillenir. Ağrı işleme mekanizmasında da etkisi bulunur. Omurilik, periakuaduktal gri (PAG), talamus, bazal gangliyonlar, insular korteks ve singulat korteks gibi merkezi sinir sistemi seviyelerinde etkilidir.

Kemoreseptör tetikleme bölgesindeki etkileşimleri mide bulantısı ve kusma ile ilişkilendirilir. Ön hipofiz bezinden prolaktin salgılanmasının ana nöroendokrin inhibitörü dopamindir. Bilişsel etki olarak dopamin, beynin diğer bölgelerinden gelen bilgi akışını kontrol eder. Hafıza ve dikkat üzerinde önemli etkisi de vardır.

Vücut hareketlerini düzenleyen beynin bazal gangliyon kısmını etkiler. Dopamin eksikliğinde hareketlerin yavaşlaması, yüksekliğinde ise istemsiz kas hareketleri gibi durumlar gözlemlenebilir. Bunların dışında dopamin;

• Kan damarlarının gevşemesine (düşük dozlarda vazodilatatör görevi görür) veya büzülmesine (yüksek dozlarda vazokonstriktör görevi görür) neden olur.
• Pankreastaki insülin üretimini azaltır.
• Vücuttan sodyum (tuz) ve idrar atılımını artırır.
• Bağışıklık sistemindeki lenfosit aktivitesini azaltır.
• Gastrointestinal (GI) (bağırsak) içerik hareketini yavaşlatır ve GI astarınızı korur.

Doğru Miktarda Dopamine Sahipsem Nasıl Hissederim?

Doğru miktarda dopamine sahipseniz odaklamış, mutlu, motive ve uyarılmış hissedersiniz. Bir şeyleri yapma isteğiniz ve motivasyonunuz olur. Ödül sisteminin bir parçası olarak dopamin evrimsel bağlamda, hayatta kalmak için yapılması gerekenlerin yapılmasını sağlamada etkilidir. 

Beyin, ödül sisteminde dopamini serbest bırakan davranışları aramaya odaklıdır. Doğru miktarda dopamin seviyeleri hayat içinde başarılı ve kaliteli davranışları tetikler. Bir şeyleri yapma motivasyonunuz gerektiği gibi olur.

Fiziksel olarak da yorgun ya da halsiz hissetmezsiniz. İstediğiniz şeyleri yapmak, hedeflere doğru adım atmak için gereken enerjiye sahip olursunuz. Stres ve uyku düzensizliği gibi sorunlarınız meydana gelmez. Dopamin dengeli olduğunda fiziksel ve ruhsal olarak sağlıklı hissetmek mümkündür.

Dopamin Seviyem Düşükse Nasıl Hissederim?

Düşük dopamin seviyelerinde; yorgun, mutsuz ve motivasyonsuz hissedebilirsiniz. Ayrıca hafıza sorunları, cinsel istekte azalma veya uyku sorunları, depresif ruh hali gibi sıkıntılar yaşayabilirsiniz. Ayrıca eksikliğe bağlı olarak sosyalleşme sorunları da yaşayabilirsiniz. 

Dopamin seviyeniz düşükse kendinizi halsiz ve bir şeyler yapmaya isteksiz hissetmeniz olasıdır. Örneğin, egzersiz yapmaya hevesli olmazsınız veya yataktan çıkmak istemeyebilirsiniz. Zevk alacağınız iyi hissedeceğiniz şeyler yapmaya yönelemezsiniz.

Mutsuz ve umutsuz hissedebilir, gündelik işleri bile yapmaya üşenebilirsiniz. Sizi motive eden şeyleri görmekte zorlanabilirsiniz. Yemek, içmek gibi sıradan eylemleri bile yapmak içinizden gelmeyebilir. Dopamin eksikliğinde çeşitli sağlık sorunları ortaya çıkabilir.

Vücuttaki Serotonin ve Dopamin Nasıl Artar?

Serotonin ve dopamini artırmak için gündelik hayat kalitesini artırmak gerekir. Belirli bir davranışın tekrarlanmasını motive eden dopamin, serotonin ile ortak çalışır. John D Fernström ve Madelyn H Fernstrom’ın yaptığı araştırmalara göre; tirozin ve fenilalanin miktarlarının artırılmasının, dopamin seviyelerini artırabileceği öngörülmektedir.

Tirozin ve fenilalanin yüksek proteinli gıdalarda bulunur. Yumurta, sığır eti, süt veya soya gibi gıdalarla beslenmek tirozin ve fenilalanin seviyelerini yükseltebilir. Yüksek proteinli gıdalar tüketmek serotonin ve dopamin üzerinde olumlu etki yapabilir.

R. Meeusen, M. F. Piacentini ve K. De Meirleir’in yaptığı çalışmalara göre de, egzersiz yapmanın da dopamin ve serotonini artırabileceği belirtilmektedir. Dopamin reseptörlerinin sayısını artırmak için sık egzersiz yapabilirsiniz. Daha az doymuş yağ tüketmek, probiyotik tüketmek, dengeli uyumak, gün ışığından yararlanmak, müzik dinlemek vücuttaki serotonin ve dopamin seviyelerini artırmaya yardımcı olabilir.

Dopamin Seviyem Aşırı Yüksekse Nasıl Hissederim?

Dopamin seviyeleriniz aşırı yüksek olduğunda enerji dolu, öforik, cinsel açıdan yüksek, agresif ve rekabetçi hissedebilirsiniz. Yoğun şekilde mutluluk ve refah duyguları yaşayabilirsiniz. Bir şeyler yapmaya çok istekli olursunuz.

Sosyalleşmek, gezmek ya da seks yapmak gibi dürtüleriniz yüksek olur. Ayrıca uyumakta güçlük geçebilirsiniz. Daha hareketli ve daha enerjik olabilirsiniz. Dürtülerinizi kontrol etmekte zorlanabilirsiniz. Kendinizi çok iyi hissedebilir, keyifli şeylere yönelebilirsiniz.

Dopamin Fazlalığında Hangi Hastalık Görülür?

Yüksek dopamin seviyeleri bazı hastalıklarla ilişkilendirilebilir. Ankisiyete, mani, obezite veya bağımlılık gibi rahatsızlıkların yüksek dopamin seviyeleri ile alakalı olduğu düşünülmektedir. Ödül merkezini aşırı uyaran madde kullanımı dopamin fazlalığında sıklıkla görülür. Yüksek dopamin seviyeleri şizofreniyle de ilişkilendirilmiştir.

Dopamin Hormonu Eksikliği Hangi Hastalığa Yol Açar?

Farklı insanların dopaminle ilgili deneyimleri farklı olur. Dopamin reseptörlerinin anormal işlemesi bazı ruh sağlığı problemlerine yol açabilir. Dopamin seviyelerinin düşük olması; dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu, huzursuz bacak sendromu ve parkinson hastalığının nedeni olabilir.

Dopamin Hangi Durumlarda Artar?

Uyarıcı bir nörotransmiter olan dopaminin üretimi sinir sistemi tarafından dengeli bir şekilde yönetilir. Keyif veren, zevkli aktiviteler gerçekleştirdiğinizde dopamin artar. Sevdiğiniz çikolatadan ısırık almak ya da alışveriş yapmak dopamin salgılanmasına neden olabilir. Ödül sistemini harekete geçiren davranışlarda bulunduğunuzda dopamin artışı görülür. Keyif veren sosyal ortamlarda bulunmak, egzersiz ya da seks yapmak gibi aktivitelerde dopamin artmaktadır.

Dopamin Hormonu Nelerde Var? 

Dopamin doğal olarak bazı besinlerin içinde bulunur. Ham çikolata, yaban mersini, chia ve kenevir tohumları, fermente süt, somon balığı, kuzu eti, hindi, yumurta, pazı, kara lahana, sarımsak ve kahvede dopamin hormonu bulunur. Hayatınıza kalite ve sağlık katacak bu tarz besinleri tüketerek dopamin dengesini koruyabilirsiniz.