Çocuklarda Sorumluluk Alma

Çocukların sorumluluk alması duygusal, sosyal, bedensel ve zihinsel gelişimleri açısından önemlidir. Sorumluluk kavramını tanımlamak gerekirse; bireylerin hayata uyum sağlayarak belli görevleri kapasitesi ölçüsünde yerine getirmesi ve kendi tarafından gerçekleştirilmiş olan bir eylemin sonuçlarını üstlenmesi demektir. Kısaca, bireyler hayatta yapmaları gerekenlerin farkına varmalı ve yetenekleri ölçüsünde zamanlarını aktif bir şekilde kullanarak eylemlerinin sonuçlarını üstlenmelidir.  Sorumluluk almak çocuğu yetişkinliğe hazırlar. Sorumluluk almayı çocuk yaşta öğrenemeyen bireyler kendilerini yetiştirme konusunda sıkıntı yaşarlar. Çünkü yetişkinlik çağının tanımlamalarının içerisinde sorumluluk almak ve sorumluluğu başarıyla yerine getirmek vardır. Üstelik çocuğun yaşam becerilerinde bağımsız olması, kendi ayakları üzerinde durabilmesi de ebeveynlerin ortak dileğidir.

Sorumluluk bilinci çocuklara tam olarak aşılanamazsa;

Özgüvenleri azalır.

Yapmaları gereken işe odaklanamazlar.

Ortaya koydukları davranışın etkilerini dikkate alamazlar. Sonuçta ortaya çıkacak olan durumda nasıl hissedecekleri konusunda fikir sahibi olamazlar.

Kendi kapasiteleri ölçüsünde bir iş dahi olsa kendi kendilerine yetemeyeceklerini düşünüp yardım talep ederler.

Akranlarıyla iş birliği yapamazlar. Oyun kuramazlar. Arkadaşlarıyla beraberken kendi isteklerinin dışında bir karar alındıysa buna tahammül edemezler. (Top oynamak isteyen çocuğun arkadaşları ip atlama kararı aldıysa çocuk bu durumu kendine karşı yıkıcı bir tavır olarak algılayacaktır.)

Kendilerinin ve başkalarının sınırlarını bilemeyebilirler. Kendi ihtiyaçlarını karşılarken başkalarının da haklarına saygı gösterme konusunda zorluk çekerler.

Öz eleştiriden ve planlı çalışmadan uzak olurlar.

Kendileri için karar alacaklarsa ne düşüneceklerini bilemezler. Verdikleri kararın geleceği hakkında yordama yapamazlar. Verecekleri kararlar çoğunlukla panikle olacaktır.

Sorumluluk bilincinin çocuklara aşılanması için;

Sorumluluk alma kişinin özgüveniyle ortak bir özellik taşır. Özgüven problemi yaşayan çocuklar gelecekte de risk alamaz, karar veremez. Üstelik başarısını gerçek bir başarı olarak da göremez. Anne-baba olarak çocuğun özgüveni desteklenmeli, yaptıkları basit görülmemeli, yapamadıkları yüzünden aşağılanmamalı, cesaretlendirmelidir.

Sorumluluk duygusu doğumla beraber sahip olunan bir olgu değildir. Desteklenmesi ve geliştirilmesi gereken öğrenilmiş davranışlardır. Büyümek ve olgunlaşmak çocukta yavaş yavaş sorumluluk isteğini beraberinde getirir. Çocuğunuz artık yemek yerken kaşığını kendi tutmayı ister. Dışarı çıkarken montuna ulaşmaya çalışır. Bu küçük davranışlar aslında onun sorumluluk almayı istemesidir. Burada önemli olan çocuğun yaşına, gelişim dönemine uygun görevler verebilmektir. Çocuğu yapamayacağı bir görevle sınamak özgüvenini zedeler.

2-3 yaşından itibaren döke saça bile olsa yemeğini yemesine izin vermek, oyuncaklarını toplamasına yardım etmeden bir süre onun yapmasını izlemek, yatma saatinin geldiğini sadece bildirip odasına yönelmesini kısa da olsa beklemek ilk sorumluluklarını almasına yardımcı olacaktır.  Çocuğa verilen sorumlulukların hepsinde yaş ve gelişim dönemi kadar fiziksel ve zihinsel gelişim düzeyinin de göz önünde bulundurulması gerekir.

5-6 yaşlarına geldiğinde çocuğa ev içi etkinliklerde de yavaş yavaş sorumluluk verilebilir. Kendi tabağını mutfağa taşıyabilir, kirlenmiş kıyafetlerini kirli sepetine bırakabilir. Bu tür sorumlulukları alan çocuk evde de bir rolü olduğunu anlar ve diğer sorumluluklarını yerine getirirken sorun yaşamaz. Örneğin; çizgi film saati bittiğinde yeniden izlemek için ebeveynlerine ısrarcı olmaz, kabullenir.

Son olarak;

Sorumluluk bilinci öğütlerle, uzun konuşmalarla aşılanmaz. Aksine çocuğun karşıt davranışlar sergilemesine neden olur. Çocuk işleri sizin istediğiniz düzeyde yapmamış olabilir. Yatağının örtüsü ters örtülmüş olabilir. Bu konuda uyarıda bulunabilirsiniz ancak asla arkasından düzeltmeyin. Bu çocukta “Nasılsa yapamıyorum!” algısına neden olur.

Lütfen sorumlulukla itaat arasındaki farkı unutmayın. Verdiğiniz sorumluluk, çocukla ortak kararınızdır. İtaat yalnızca sizin isteklerinizi içerir. Sorumluluk uyum sağlamayı öğrenmek de değildir. Sorumluluk sahibi olmak zaman alır, ilk başlarda yavaş ilerler hatta çocuğa çok zor gelebilir. Sabırlı ve tutarlı olmak işleri kolaylaştıracaktır.