Çocuklarda Öfke Problemi

Öfke duygusuna neden olan pek çok sebep vardır. Çocuklar, istediği bir şeyi elde edemediğinde, duygularını ifade edemediğinde, engellendiğinde ve bir kazanç elde etmek istediklerinde öfkelenebilir.

Çocuklarda Kazanç Elde Etmek Nedir?

Çocuk bir oyuncak ya da çikolata istediğinde çeşitli sebeplerle çocuğun istediği oyuncağı/çikolatayı almayabilirsiniz. Ancak çocuk alışveriş merkezinde ya da kalabalık bir ortamda ağladığında istediği şeyi alırsanız çocuğun ağlama davranışı pekiştirilmiş olur. Çocuk, isteklerini ağlayarak elde edeceğini öğrenir. İşte bu durum kazanç elde etmektir. Bu sebeple anne babaların kararlı tutum sergilemesi ve tutarlı olması çok kıymetlidir.

Öfke ile Baş edebilmek mi Öfkeyi Yönetmek mi?

Duygularımızı uygun şekilde aktaramadığımızda çeşitli sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Öfke hepimizin içinde olan bir duygudur. Çocuklar öfkelendiğinde, olumsuz bir durum olduğu için genellikle bu duyguyla nasıl baş edebileceğimizin yollarını ararız. Anne babalar olarak çocuklarımızın öfkelenmesinden pek hoşlanmayız. Öfkeli bir çocuğa karşı nasıl davranacağımız konusunda zorlanırız. Kimi zaman şart koşarız ‘’Eğer böyle sinirli davranırsan seni parka götürmem’’ deriz, kimi zaman da görmezden geliriz. Oysa sağlıklı olan, bu duyguyu da yaşamaları ve bu duyguyu yönetebilmeleridir.

Öfke duygusu yoğun şekilde yaşanıyorsa ve artık hayatı olumsuz yönde etkiliyorsa bu duyguyu nasıl yönetebiliriz diye sormanın zamanı gelmiş demektir.

Çocuk Neden Öfkelenir?

Çocuklar anlaşılmadıklarını hissettiklerinde, istedikleri bir şeyi elde edemediklerinde, ortamda rahatsız oldukları bir durum olduğunda çatışmalar yaşayabilirler. Kendilerine ya da çevrelerine zarar verici davranışlar sergileyebilirler. Kimi çocuk öfkelendiğinde kendini yere atar, kimi çocuk yanındakilere vurur, kimi çocuk da eşyaları fırlatabilir. Sonuç olarak çocukta olumsuz bir duygu oluşur ve devamında olumsuz bir davranış sergilenir.

Öfke bazen anlık olarak ortaya çıkarken bazen de süreklilik gösterebilmektedir. Her çocuk zaman zaman oyuncaklarını bir başka arkadaşı aldığında, bir oyunu kaybettiğinde, istediği bir çikolata ya da oyuncak alınmadığında öfkelenebilir. Ancak çocuğun sürekli öfkeli olması, çözülmesi gereken bir durumun varlığına işaret etmektedir.

Öfke hangi durumda ortaya çıkıyor bunu gözlemlemek gerekir. Hangi davranıştan sonra, ortamda kimler varken, hangi ortamlarda, ne sıklıkla çocuğun öfkelendiği gözlemlenmelidir. Bu gözlemler bize nerede bir problem olduğu ve çözüme ilişkin neler yapılabileceği ile ilgili ipuçları sunacaktır.

Çocuklar Öfkeyi Nasıl Öğrenir?

Çocuklar öfkeli bir yetişkini model alabilirler.

Hayatta her zaman sakin kalamayabiliriz, elbette biz yetişkinlerin de sinirlendiği anlar olacaktır. Bu anlarda öfkemizi nasıl yansıtıyoruz?

Öfke, sosyal bir gözlemle yani çocuğun öfkeli birini model almasıyla öğrenilebilir. Bu noktada yetişkinlerin kendi davranışlarını gözden geçirmeleri yararlı olacaktır. Çocuk, öfkelendiğinde eşyaları fırlatan, kendisine ya da çevresine zarar veren, kötü sözler söyleyen, ağlayan, bağıran bir yetişkin gördüğünde bu davranışları gözlemler ve ‘’öfkelendiğimde böyle davranmalıyım’’ diye düşünebilir. Yani aslında çocuğumuz bizi yansıtıyor olabilir.

Dijital içerikleri model alabilirler.

Çocuklar, içeriği şiddet ve olumsuz duygu barındıran çizgi filmleri, oyunları model alabilirler. Bir karakter ile kendilerini özdeşleştirerek onun hareket ve söylemlerini taklit edebilirler. Bu sebeple ekran süresi ile ilgili düzenlemeler yapabilir, yetişkin denetimli programları araştırabilirsiniz.

Çocuklar anne baba tutumlarından dolayı öfkelenebilirler.

Çocuklar onları kimse dinlemediğinde, fark etmediğinde, istekleri cevaplanmadığında öfkelenebilirler. Özellikle aileler telefonla konuşurken, bir yere misafirliğe gidildiğinde, kalabalık bir ortamda çocukların istek ve ihtiyaçlarına dikkat etmiyorsa çocuklar dikkati çekebilmek için öfkeli davranışlar gösterebilirler. Bu davranış aslında ‘’dikkatini bana ver, benim bir isteğim ihtiyacı var, benimle ilgilen’’ demektir. Çocuğun ne zaman öfkeli davranışlarda bulunduğunu gözlemleyebilirsiniz.

Çocuk çok fazla önemseniyor ya da hiç önemseniyorsa öfkelenebilir.

Aşırı koruyucu tutum ve çocuğun istek ve ihtiyaçlarına anında cevap vermek çocuk için konforludur. Ancak sosyal bir ortama girdiğinde, eve bir misafir geldiğinde, oyun grubunda, kreşte, anaokulunda her istediği şey olmayacaktır. Ev içinde oyunlarda sürekli kazanan bir çocuk, dışarıda oyunlarda kaybettiğinde ya da istekleri yerine getirilmediğinde, bu duygusuyla nasıl baş edeceğini bilemeyip öfkelenebilir. Bazen de tam tersi çocuğun istek ve ihtiyaçları görülmüyor, çocuğun söyledikleri, duyguları anne babalar tarafından önemsenmiyorsa çocuk öfkeli davranışlar gösterebilir.

Her iki aile tutumu da çocuğun duygularıyla baş etmesinde etkin bir rol oynamayacaktır. Bu sebeple çocuğa yaklaşım konusunda okumalar yapılıp, destek alınabilir.

Çocuğum Öfkelendiğinde Ne Yapmalıyım?

Anne baba ve eğitimciler çocuk öfkelendiğinde ‘’Şu an çocuk bu davranışla ne elde etmek istiyor? Sorusunu sorarak çözüm için bir adım atabilirler.

Yetişkinler çocukların öfkeli halleriyle nasıl baş edeceklerini bilemedikleri zaman genellikle çocukları susturmayı tercih ederler. Ancak bu, çocuğun duygularını yok saymak ve istek ya da ihtiyaçlarını anlayamamaktır. Çocuk anlaşılmadığını hissettikçe daha da öfkelenecek ve ortamda bir çatışma oluşabilecektir.

Çocuğun öfke duygusunu sağlıklı bir duygu olarak yaşaması ve kendisine, çevresine zarar vermemesi için neler yapılabiliriz?

Çocuklar kendilerini ifade edemediklerinde öfkelenebilir. Çocuğun dil gelişimi ne düzeyde, kendini ifade edebilecek kelime dağarcığına sahip mi? Çocuğun dil gelişimi desteklendiğinde, isteklerini ve duygularını ifade edebildiğinde çevresiyle daha iyi iletişim kuracak ve öfkeyi bir iletişim aracı olarak kullanmaktan vazgeçecektir. Kelime dağarcıklarını geliştirici, duyguları tanımlayan kitaplar okumak yararlı olacaktır.

Duygu koçluğu yaparak duygularını isimlendirebilirsiniz. Duyguları isimlendirme konusunda çocuğa model olmak önemlidir. ‘’O oyuncağı almadığım için üzüldün bana öfkelendin. Parkta salıncağa binmek istiyordun ama salıncakta başka bir çocuk olduğu için öfkelendin’’ gibi cümleler çocuğun öfkesini sonlandırmayabilir ama çocuğa anlaşıldığını hissettirir.

Öfke soyut bir kavramdır. Erken çocukluk döneminde çocuklar henüz soyut kavramları ve bunların etkilerini anlayabilecek bilişsel olgunluğa sahip olmadığından bu duyguyu somutlaştırmak yararlı olabilecektir. Somutlaştırma için öfke balonu/kavanozu tekniği uygulanabilir. Bir kavanoz oluşturulur ve çocuğa öfkelendiğinde öfke kavanozunu açıp içine bağırabilir. Öfkesini boşalttığında kavanozun kapağı kapatılabilir.

Öfkelendiğimizde vücudumuzda fiziksel değişimler olur. Ellerimiz terleyebilir, dişlerimizi sıkarız, kaslarımızı gereriz. Bu değişimlerin etkisini azaltabilmek için nefes çalışmaları öğretilebilir. Nefes balonu çalışması yapılabilir. Sönmüş bir balon hayal edilip üfleyerek balon şişirilir ve sonra burundan nefes vererek balon söndürülür. Bu çalışma yapılırken nefes düzene gireceği için çocuk sakinleşecektir.

Çocuğunuz öfkelendiğinde neler yapacağınızla ilgili online destek almak için tıklayınız.