Psikolojik sağlamlık negatif bir olayla (boşanma, terör, doğal afetler, yoksulluk, aile düzensizliği, şehir değişikliği, taşınma) karşı karşıya gelindiğinde koruyucu faktörler ile risk faktörlerinin etkisiyle, bireyin yaşamındaki iki önemli hususa dikkat edilmektedir. Birincisi elzem bir tehdit veya negatif bir olayla karşı karşıya kalınması, ikincisi ise sağlıklı gelişimin sürdürülebilmesi için karşı karşıya kalınan bu negatif olaylarla baş edebilmesi ve olaylara adapte olabilmesidir.
Risk Faktörleri
Psikolojik sağlamlık becerisini kazanırken kişi, karşı karşıya kaldığı riskler ve risk faktörlerinin istenmeyen durumlarının hafifletilmesinde veya yok edilmesinde koruyucu faktörlere ihtiyaç duymaktadır. Risk, bu becerinin kazanılmasında birincil şarttır. Literatür sonucunda da risk ve koruyucu faktörler kendi içinde üçe ayrılmaktadır. Peki nedir bunlar?
- Bireysel Risk Faktörleri (alkol/ilaç tüketimi, adölesan, hamilelik, erken doğum, uyumsuz mizaç, çekingenlik, düşük IQ derecesi, akademik performansta düşüş, etnik bir gruba üye olma, kronik veya psikolojik rahatsızlıklar),
- Ailesel Risk Faktörleri (kalabalık ailelerde yaşamak, psikolojik/kronik rahatsızlıklara sahip ebeveyne sahip olmak, madde kullanan/sabıkalı ebeveyne sahip olmak, aile içi şiddete maruz kalmak),
- Çevresel Risk Faktörleri (sosyoekonomik yönden, fiziksel ve cinsel yönden olumsuzluk; çocuğa yapılan ilgisizlik, ihmal davranışı; toplumsal şiddete maruz kalma)
Bahsedilen bu risk faktörleri göz önünde bulundurulduğunda bireysel, ailesel, çevresel özellikler istenilen durumdaysa, pozitifse çocuğun büyümesinde psikolojik açıdan olumlu etkileri barındırmış ve psikolojik sağlamlık becerisinin kazanılmasını da sağlamış olduğu görülmektedir. Buna karşın bu faktörler istenilmeyen, negatif durumdaysa, çocuğun psikolojik sağlığı bozulmakta ve psikolojik sağlamlık becerisi azalmakta veya kaybolmaktadır. Dolayısıyla istenmeyen durumlara maruz kalan gelişimini sürdüren çocuk ve ergenlerin hayatında başarılı olabilmeleri, ruhsal açıdan sağlam olabilmeleri açısından risk ve koruyucu faktörlerin öğrenilmesi gerekmektedir.
Koruyucu Faktörler
Neden bazı çocuk ve ergenlerin diğer çocuk ve ergenlere göre negatif durumlarla baş etme becerileri daha yüksektir? Bu noktada cevap çok basittir. Risk faktörlerine karşı koruma kalkanı görevi gören koruyucu faktörlerdir. O da yine üç başlık altında toplanabilmektedir.
- Bireysel Koruyucu Faktörler (özgüven, benlik saygısı, özyeterlilik, entelektüel kapasitede artış, akranlar arasında olumlu ilişkiler, psikolojik iyi oluş, içsel denetimin yüksek oluşu, empati, planlama ve problem çözme becerisi)
- Ailesel Koruyucu Faktörler (olumlu anlamda ebeveyn-çocuk ilişkisi, ailenin çocuk ve ergen için planlarının, beklentilerinin olumlu yönde olması, ebeveynlerle çocuk ve ergenin beraber barınması, ebeveynlerin sosyoekonomik düzeyinin yüksek olması, ebeveynlerin demokratik ebeveyn tutumuna sahip olması, ergenin başvurabileceği yetişkinlerin olması)
- Çevresel Koruyucu Faktörler (çevresel risk faktörlerini indirgeyecek çevresel koruyucu faktörlerdir. Kişinin içinde bulunduğu bağlamlardaki kişilerle (öğretmen, akran, aile yakını) pozitif ve samimi bir ilişki, sosyal çevrede bulunma, pozitif sosyal destek, kişinin çevresinde alabileceği rol modelinin olması)
Sonuç olarak yaşamımızda, gelişirken ve dönüşürken deneyimlediğimiz bu iki faktör önemli bir rol oynamaktadır. Maruz kalınan risk faktörleri kimi zaman olumsuz etkiler yaratsa da koruyucu faktörlerin ortaya çıkışı görüldüğü üzere risk faktörlerini kompanse etmektedir. Kendi içinde de üçe ayrılan faktörlerin her birinin bireysel, ailesel ve çevresel olmak üzere çocuk ve ergenin gelişimine etki eden farklı bağlamlar olduğu görülmektedir. Koruyucu faktörlerden her biri (bireysel, ailesel, çevresel) ahenk içerisindeyse çocuk ya da ergenin gelişimini pozitif yönde etkilediği ve psikolojik sağlamlığını yükselttiği göz önünde tutulmalıdır. Fakat bu faktörler negatif yönde ise çocuk ve ergenin gelişimini de negatif yönde etkilemekte ve psikolojik sağlamlığı da azaltmaktadır. Dolayısıyla çocuklar ve ergenler için bu bağlamları en iyi hale getirmek önemlidir.
Merhaba ben Merve Nur Sekmen. Maltepe Üniversitesi Psikoloji mezunuyum. Oyun terapisi ve Çözüm Odaklı terapi uygulayıcısıyım. Bilişsel Davranışçı Terapi eğitimini almaktayım. .
