Akran Zorbalığı Nedir? Nasıl Önlenir?

Dünya genelinde ve ülkemizde yaygın olarak karşılaşılan akran zorbalığı, büyüme çağındaki, çocukların kişisel gelişimlerini doğrudan etkiler. Akran zorbalığının temelinde, zorbalık yapan ile zorbalığa maruz kalan arasında güç eşitsizliği olmasıdır. Fiziksel, sosyal olarak zorbalık yapan daha güçlü konumdadır. Buradaki güç ilişkileri sosyal hayatı belirleyen dinamiklerdir. 

Günümüzde çok sık karşılaşılan akran zorbalığı eğer önlenemez ise çok ciddi psikolojik sorunlara yol açabilir. Bu nedenle çocuk ve ergenlerde görüldüğünde uzman desteği ile doğru şekilde müdahale edilmesi gerekir.

Akran Zorbalığı Nedir?

Akran zorbalığı, bir çocuğun veya ergenin yaşıtları tarafından zarar verici davranışlara tekrar tekrar maruz kalmasıdır. Akran zorbalığı; fiziksel, sözlü, sosyal ya da çevrimiçi olarak birçok türde yapılmaktadır. Zorbalık bireysel yaşanmakla birlikte bir bireyin bir grup tarafından zorbalığa maruz kalması durumları da mevcuttur.

Akran Zorbalığı Ne Demek?

Akran zorbalığı, çocuğun bir çocuk veya çocuk grupları tarafından sürekli olarak zarar verici davranışlara maruz kalmasıdır. Sanılanın aksine sadece fiziksel zorbalık şeklinde görülmez. Fiziksel zorbalık, akran zorbalığının türlerinden sadece birisidir. Sözlü veya sosyal zorbalık da bu durumun yaygın görülen bir şeklidir. Akran çatışması ile akran zorbalığı birbiriyle karıştırılan iki kavramdır. Bu noktada bu ikisi arasındaki farkı bilmek önemlidir.

Akran Zorbalığı Nasıl Önlenir?

Akran zorbalığı ile nasıl mücadele edilir sorusu bu durumla karşılaşan ebeveynlerin en sık sordukları kilit sorulardan birisidir. Unutulmaması gereken ilk husus, zorbalığın doğal bir süreç olmadığı ve karakter güçlendirmeyle de ilgisinin bulunmadığıdır. Zorbalığa uğrayan çocuk sosyal ve duygusal olarak zarar görür. Çocuğun kendini yalnız hissetmesine, özgüveninin sarsılmasına ve depresyon yaşamasına neden olabilir. Zorbalığı görmezden gelmek, zorbalık yapan kişiyi cesaretlendirirken zorbalık dozunu artırmasını da tetikleyebilir. Zorbalıkla mücadele etmek için uzman desteği almak zorbalığı önlemenin en doğru yoldur.

Ergenlerde Akran Zorbalığı Nasıl Önlenir?

Zorbalığa maruz kalmak, hem akran grubuna aidiyetin hem de statünün temel kaygılar haline geldiği hassas bir dönem olan ergenlik döneminde çok daha etkilidir. Okul temelli çok bileşenli çözüm programları ve ergen bireye özel terapilerle zorbalıkla mücadele etmek mümkün olabilir.

Çocuklarda Akran Zorbalığı Nasıl Önlenir?

Zorbalık çok çeşitli durumları tanımlayabilir, bu nedenle her çocuğa uyan tek bir yaklaşım yoktur. Çünkü bir olayda işe yarayan, başka bir olayda ne yazık ki işe yaramayabilir. Çocukların yaşı, durumun ciddiyeti ve belirli zorbalık davranışları gibi kriterler, en iyi çözümleri bulmaya yardımcı olur.

Okulda Akran Zorbalığı Nasıl Önlenir?

Yakın zamanda geliştirilen anlamlı roller müdahalesi, çocuk ve ergenlerin statü ile ödüllendirilen bir şeyi (zorbalık) yapmalarını engellemeye çalışmak yerine, statü kazanmaları için onlara olumlu, yapıcı roller sağlayarak statü ihtiyaçlarını kullanmaya çalışır. Okulda akran zorbalığı yenilikçi yaklaşımlar, ebeveyn işbirliği ve öğretmen işbirliği ile önlenebilir.

Akran Zorbalığı Türleri

Küresel bir sorun olan akran zorbalığı çok çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir. Fiziksel, sözlü, duygusal ve internetin yayılmasıyla birlikte de siber zorbalık türleri en çok görülen örneklerdir. Çevre ve sosyal dinamikler farklı zorbalık türleri doğmasına yol açar. 

Akran zorbalığı türleri;

• Fiziksel Zorbalık
• Sanal Zorbalık
• Sözlü Zorbalık
• Sosyal Zorbalık
• Cinsel Zorbalık

Fiziksel Zorbalık

Zararlı fiziksel davranışları içeren bir zorbalık türüdür. Fiziksel zorbalık örnekleri arasında; vurmak, tokatlamak, dövmek, tekmelemek, itme-çekme, saç çekme, çelme takma, tükürme, eşyalara zorla el koymak, para veya eşya çalmak ya da eşyaları izinsiz kullanmak sayılabilir. 

Sanal Zorbalık

Bir kişi veya gruba karşı elektronik tabanlı iletişim araçlarının agresif, kasıtlı ve tekrarlı kullanımıdır. İnternette kişi hakkında dedikodu ve söylentiler yaymak, kişinin özel ve özel fotoğraflarını izinsiz olarak cep telefonu aracılığıyla çekip yaymak, tehdit edici, utanç verici ve saldırgan mesajlar göndermek, kişisel bilgileri kullanarak başkalarına zarar verici çevrimiçi faaliyetlerde bulunmak sanal zorbalık örnekleridir. Sanal zorbalığı önlemek için yapılabilecekler:

• Sosyal medya hesap şifrelerini kimseyle paylaşmamak
• Zorbalık yapan kişiyi engellemek
• Zorbalığa tepki verilmemek
• Durumu ebeveynlere ya da güvenilen başka bir yetişkine anlatmak
• Olup biten her şeyi delil olarak kaydetmek ve saklamak
• Sosyal medya sitelerini işleten topluluk kuralları gereği şikayet etmek
• Zalim içeriği kabul etmeyi reddetmek
• Çocuğu rahatsız olduğu hiçbir şeyi paylaşmaması konusunda bilgilendirmek

Sözlü Zorbalık

Sözlü zorbalık, zarar verici sözlü ifadeler içeren bir zorbalık türüdür. Küfür etmek, alay etmek, lakap takmak veya vücut özellikleriyle (boy, kilo, saç veya aksan gibi) dalga geçmek sözlü zorbalık örnekleri arasında yer alır.

Sosyal Zorbalık

Sosyal zorbalık, zorbalığın sosyal davranışları içeren bir türüdür. Dışlama, ilgilenilmeme, umursanmama, diğer öğrencilerin zorbalık gören çocukla konuşmasının ya da arkadaş olunmasının engellenmesi, dedikodu yapmak, haksız yere öğretmene ya da müdürü şikayet etmek veya onurunu zedelemek gibi davranışları sosyal zorbalıkta örnek verilebilir.

Cinsel Zorbalık

Cinsel zorbalık, kişinin onurunu ve güvenliğini zedeleyebilir, duygusal refahını etkileyebilir ve depresyona, izolasyona, yeme bozukluklarına ve kendine zarar vermeye yol açabilir. Çocukların ve gençlerin, olumlu seçimler yapmalarına yardımcı olmak için genç yaşlardan itibaren cinsel zorbalık konularında eğitilmeleri önemlidir.

Akran Çatışması Nedir?

Akran çatışması, akranların birbiri arasında yaşanan fikir ayrılığı nedeniyle ortaya çıkan iletişim problemidir. Akranlar arasında ortaya çıkması yaygın olan akran çatışması durumsaldır. Taraflar arasında bir dostluk ilişkisi vardır. Ayrıca çatışmadan dolayı yaşanan pişmanlık ve sorunu çözme çabası da bulunur. Bu durum aslında çocukların veya gençlerin problem çözme becerilerini geliştirmeye de yardımcı olur. Çatışan iki akran arasında zorbalığa uğramaktan farklı olarak, bir güç dengesi, sorunları çözme çabası, sorumluluk duygusu ve pişmanlık vardır. Her iki taraf da belirli bir kazanç peşinde koşmaz ve çatışmaya eşit derecede duygusal tepki verir.

Akran Çatışması ve Akran Zorbalığı Farkı

Akran zorbalığı ile akran çatışması farkı; zorbalığın art niyetli olarak yapılması çatışmanın ise fikir ayrılıklarından ötürü ortaya çıkmasıdır. Zorbalık, sistematik yani tek seferlik zorbalık ile sınırlı değildir. Akranlar arasında meydana gelen bir duruma zorbalık denmesi için, davranışın sistematik ve tekrarlı bir şekilde gerçekleştirilmesi gerekir. Zorbalık denilince genellikle fiziksel zorbalık akla gelse de, sözlü (isim takma) ve sosyal (dışlama, dedikodu vb.) zorbalık, akran zorbalığının en yaygın türleridir. Zorbalığın her türlüsü çocuğun gelişimini olumsuz etkiler. Akran çatışması doğal bir gelişim süreci parçasıdır. En önemli fark çözüme yönelik atılan adımlardır.

Akran Zorbalığı Nasıl Anlaşılır?

Çocuklar çeşitli nedenlerle zorbalık yapar. Bazen çocuklar daha önemli, popüler veya kontrol gücünü hissetmek için duygusal veya fiziksel olarak daha zayıf görünen veya sadece bir şekilde farklı davranan, farklı görünen birini seçerler. Bazı zorbalar, kurbanlarından hem daha büyük hem de daha güçlü olsa da, her zaman durum böyle olmayabilir. Gözlem ve analiz akran zorbalığını anlamaya yardımcı olur. Zorbalıkla bazı uyarı işaretleri vardır. Ebeveynler bunları fark edebilir:

• Farklı davranmak veya endişeli görünmek
• Yemek yememek, iyi uyumamak veya genellikle hoşlandıkları şeyleri yapmamak
• Normalden daha karamsar veya daha kolay üzgün görünmek
• Belirli durumlardan kaçınmak (otobüsle okula gitmek gibi)

Akran Zorbalığı Yapan Kişilerin Özellikleri

Akran zorbalığı yapanların bazı ortak karakteristik özelilikleri vardır. Zorbalık, fiziksel, sözlü ya da psikolojik yollarla kasıtlı olarak eziyet etmektir. Vurmak, itmek, lakap takmak, tehdit etmek ve alay etmekten para ve mal gaspına kadar değişebilir. Bazı çocuklar, diğerlerinden kaçınarak ve onlar hakkında söylentiler yayarak zorbalık yapar. Diğerleri, başkalarıyla alay etmek veya duygularını incitmek için sosyal medyayı veya elektronik mesajlaşmayı kullanır. Bazen çocuklar başkalarına eziyet eder, çünkü kendilerine de böyle davranılır. Herkesin düzenli olarak sinirlendiği, bağırdığı veya birbirine isim taktığı ailelerden veya diğer ortamlardan geldikleri için davranışlarının normal olduğunu düşünebilirler. Zorbalık yapan çocuklarda görülen ortak özellikleri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Dürtüsellik
• Öfke yönetimi sorunları
• Yönetmek yerine kontrol etmek
• Hayal kırıklığına ve rahatsız hissetmeye eğilimli olma
• Empati eksikliği bulunur. Yani başkalarının ihtiyaçlarına ya da arzularına yönelik sempati duymaz.
• "Eğer o inek bu kadar aptal görünmeseydi ona vurmak zorunda kalmazdım" gibi şeyler söyleyerek kurbanları suçlama
• Kuralları takip etmede zorluk yaşanır
• Otoriteye saygı duyulmaz
• Şiddeti bir eğlence biçimi olarak ya da ihtiyaçları karşılamanın iyi bir yolu olarak görür. Yani şiddeti olumlu bir şekilde görme eğilimi vardır.
• Fiziksel olarak ortamdaki diğer çocuklardan daha güçlüdür. Bu durum sıklıkla zorbalık yapan erkek çocuklarında yaygındır görülür.
• Popüler olarak algılanır. Bu durum zorbalık yapan kızlarda yaygın olarak görülür.

İlginizi çekebilir: Uyaran Eksikliği

Çocuğun Akran Zorbalığı Yapmasının Nedenleri Nelerdir?

Çocukların zorbalık yapmasının nedenleri çok çeşitlidir. Bazı çocuklar bu durumu yetişme ortamından dolayı normal görür. Kendilerine kötü davranan çocuklarda zorbalık yaygındır. Zorbalığın kurbanı olan gençlere ne olduğu hakkında çok fazla tartışma varken, zorbaların aldığı sonuçlar hakkında daha az tartışma vardır. Birçoğu bireysel sonuçlarla karşılaşsa da, bir bütün olarak toplum, zorbalık yapan veya diğer şiddet içeren veya anti sosyal davranışlar sergileyen çocuklar için büyük bir bedel ödeyebilir. Genel olarak zorbalığa neden olan etkenler şu şekildedir:

• Ebeveyn sıcaklığı ve katılımı eksikliği
• Aşırı izin veren ebeveynlik
• Ebeveyn denetimi eksikliği
• Sert, fiziksel disiplin
• Kaos ve çatışma
• Medya ve sanal ortamdaki kışkırtmalar
• Aile içi şiddet ya da terk edilme

İlginizi çekebilir: Narsist ne demek

Akran Zorbalığına Maruz Kalan Kişilerin Özellikleri

Kişilik özellikleri ile zorbalık arasında doğrudan ilişkiler görülür. Zorbalığa uğrayanlar genellikle daha farklı görünen, içedönük, daha yalnız olanlardır. Eğer çocuğunuzun zorbalığa maruz kaldığından şüpheleniyorsanız, bu durumda dikkat etmeniz gereken işaretler vardır.

Akran zorbalığına maruz kalan kişilerin özellikleri;

• Okula gitmeyi reddetmek veya okula gitmek konusunda endişeli olmak
• Daha önce zevk aldıkları ve iyi oldukları konularda kötü yapmak
• Uyumakta zorluk çekmek
• Sosyal aktivitelerden çekilme
• Düşük benlik saygısına sahip olmak
• Kayıp eşyalar
• Açıklanamayan fiziksel yaralar
• Yalnız ve çaresiz
• Güvensiz ve korkmuş
• Suçlu, genellikle zorbalık için kendilerini suçluyor
• Stresli ve endişeli
• Depesif, üzgün olma

İlginizi çekebilir: Nevrotik ne demek

Akran Zorbalığı Sonucu Ortaya Çıkabilecek Psikolojik Sorunlar

Zorbalığı yapan ile zorbalığa maruz kalanlar açısından zorbalığın birbirinden farklı sonuçları olabilir. Depresyon, kendine zarar verme, kendini dışlama gibi psikolojik sorunlar zorbalığa maruz kalanlarda sıklıkla görülür. Zorbalık yapanda ise şiddet ve suça eğilim sıklıkla görülebilmektedir. Zorbalığın intihara varan çok ciddi psikolojik sorunlara yol açma ihtimali vardır.

Akran Zorbalığı Sonuçları

Zorbalığı ciddiye almak ve sadece çocukların "sertleştirmesi" gereken bir şey olarak görmemek önemlidir. Zorbalığın etkileri çok ciddi olabilir. Çocukların güvenlik ve öz değer duygularını olumsuz etkileyebilir. Şiddetli vakalarda, zorbalık intiharlar ve okulda silahlı saldırı gibi daha sonuçlara da sebebiyet verebilir.

Akran Zorbalığı Karşısında Yapılması Gerekenler

Çocuklar ve ergenler akran zorbalığı karşısında doru tavır geliştirirse bununla mücadele etmeleri kolaylaşır. 

Çocuklar için akran zorbalığı konusunda tavsiyeler:

• Zorbadan kaçının ve arkadaş sistemini kullanın.
• Zorba tarafından üzülmek doğaldır, ancak zorbaların başarılı olduğu şey budur. Kendilerini daha güçlü hissetmelerini sağlar. Ağlayarak, kızararak ya da üzgün görünerek tepki vermeme alıştırması yapın.
• Cesur davran, uzaklaş ve zorbayı görmezden gel.
• Bir yetişkine söyle. Okuldaki öğretmenler, müdürler, ebeveynler ve yemekhane personeli, zorbalığı durdurmaya yardımcı olabilir.
• Rehberlik danışmanı, öğretmen, kardeş veya arkadaş gibi güvendiğiniz biriyle konuşun.

Zorbalıkla uğraşmak çocuğun kendine olan güvenini zedeleyebilir. Güveni yeniden inşa etmeye yardımcı olmak için, çocuklarınızı olumlu etkisi olan arkadaşlarla zaman geçirmeye teşvik edebilirsiniz. Kulüplere, sporlara veya diğer eğlenceli aktivitelere katılması için on destekleyebilirsiniz. 

Ailenin Akran Zorbalığı Hakkında Yapması Gerekenler

Zorbalıktan şüpheleniyorsanız ancak çocuğunuz açılmak konusunda isteksizse, konuyu gündeme getirmenin yollarını bulun. Örneğin; bir TV programında bir durum görebilir ve “Bunun hakkında ne düşünüyorsun” diye sorabilirsiniz veya “Sence o kişi ne yapmalıydı”, “Bunun olduğunu hiç gördün mü” gibi sorular işe yarayabilir. “Bunu hiç yaşadın mı” gibi sorular iletişime geçmek için başarılı adımlardır. 

Sizin veya başka bir aile üyesinin o yaşta yaşadığı deneyimler hakkında konuşmak da faydalı olacaktır. Çocuğunuz size zorbalığa uğradığını söylerse sakince dinleyin, teselli ve destek sunun. Çocuklar genellikle zorbalığı yetişkinlere anlatmakta isteksizdirler. Çünkü bunun olmuş olmasından utanırlar ve ebeveynlerinin hayal kırıklığına uğrayacağından, üzüleceğinden, onların kızacağından veya tepki göstereceğinden endişelenirler. Çocuklarınız, zorbalığa veya tacize maruz kalıyorlarsa veya başka birinin başına geldiğini görüyorlarsa başka bir yetişkin (öğretmen, okul danışmanı veya aile dostu) veya başka biriyle bu konu hakkında konuşmanın önemli olduğunu bildirin.

İlgili içerik: Otoriter aile

Öğretmenlerin Akran Zorbalığı Yapması Gerekenler

Söz konusu akran zorbalığı olduğunda öğretmenlerin rolü çok önemlidir. Öğrenciler; fikirlere ve sorunlara birden fazla perspektiften yaklaşabildiklerinde, başkalarına zorbalık etme olasılıkları daha düşüktür. Empati, kendinizi başka birinin yerine koyma yeteneğidir ve öğretmenlerin bu beceriyi müfredatlarına yerleştirmesi önemlidir. 

Sınıfınızda bir topluluk duygusunu teşvik etmek, zorbalık olaylarını azaltabilir ve hedeflenen öğrenciler için iyileşmeyi kolaylaştırabilir. Sanat, gençlerin durumları farklı perspektiflerden görmelerine yardımcı olmak için güçlü bir araç olarak kullanılabilir. Drama, edebiyat ve görsel sanatları bir konuşma aracı olarak kullanan eğitimciler, öğrencilerin zorbalığın olumsuz etkisini anlamalarına yardımcı olabilir.

İlgili Uzmanlar: Çocuk Psikoloğu

Akran Zorbalığı Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Aşağıdan zorbalık hakkında sıkça sorulan sorulara ulaşabilirsiniz.

Akran zorbalığı nedir kısaca?

Zorbalık, birinin sağlığına zarar vermek için kelimeler veya eylemler tekrar tekrar kullanıldığında ortaya çıkar. Yanlışlıkla incitici şeyler söyleyebileceğimiz veya yapabileceğimiz zamanlar olsa da, zorbalığın kasıtlı ve sistematik bir davranış olduğunu anlamak önemlidir. Bir kişinin gözünü korkutulmuş, tehdit edilmiş veya güçsüz hissettirmek için bilerek yapılır ve genellikle devam eder.

Akran zorbalığına karşı ne yapılabilir?

Çok yönlü çalışmalar akran zorbalığı ile mücadelede etkilidir. Okul, aile ve sosyal çevre bütünlüğü çerçevesinde hareket etmek gerekir. İlk ve en önemli adım bir uzmandan destek almaktır.

Akran zorbalığına uğrayan çocuk için ne yapılabilir?

Çocuğunuz zorbalığa maruz kalıyorsa, mümkünse onu durdurmak için harekete geçmek istersiniz. Çocuğunuzun alay, zorbalık veya kötü dedikodularla başa çıkmasına yardımcı olabilir ve bunun kalıcı etkisini azaltabilirsiniz. Zorbalık şu anda evinizde bir sorun olmasa bile, bunu konuşmak önemlidir, böylece gerçekleşirse çocuklarınız hazırlıklı olur.

Akran zorbalığının sonuçları nelerdir?

Akran zorbalığı intihar ve okulda silahlı saldırı gibi sonuçlara yol açabilir. Zorbalığa uğrayan ve zorbalık yapan açısından da psikolojik sorunlar meydana getirir.