0-3 Yaş Dil Gelişimi
DİLİN KİLOMETRE TAŞLARI
0-3 YAŞTA DİL GELİŞİMİ
Dil ile konuşma birbirinin yerine kullanılsa da farklı kelimelerdir. Dil, konuşmayı da kapsayan daha genel bir terimdir.
Dil en basit tanımıyla sembollerin (işaret, sözcükler, yazı) kullanımıyla duygu ve düşünceleri ifade etmek (bebekler ağlayarak karnının acıktığını, canının yandığını, altının değiştirilmesi gerektiğini anlatır), bir şey istemek (bebekler istedikleri nesneye ya da kişiye uzanır, istedikleri nesneyi işaret eder), bir şey anlatmak (göz teması kurarak yetişkinin dikkatini ilgilendikleri nesne/kişiye çekmeye çalışır, çeşitli sesler çıkarır)
SÖZ ÖNCESİ DÖNEM
Çocuklarda önce alıcı dil becerileri gelişir.
İletişim temel bir ihtiyaçtır. Bebekler, kendileriyle iletişime geçen kişiyi gözlemler, taklit eder, yetişkine bir şeyler anlatmak ister gibidir. Bebekler iletişim kurabilmek için sözcüklerden önce ağlar, cıvıldar, sesli sessiz kelime kombinasyonları kullanır (aauu, ann, baaa, dee gibi)
Babıldama ve Diğer Sesler
Bebekler 2-4 aylıkken cıvıldama benzeri sesler çıkarmaya başlar. Bakım vereni onunla ilgilendiğinde, karnı doyup altı değiştiğinde, keyifli olduğunda memnuniyetini ifade eden tarzda sesler üretirler.
Dikkat! Bebeğinizde tam bir sessizlik olduğunda en kısa zamanda işitme testini yaptırmayı, gelişimsel basamakları takip etmeyi ihmal etmeyin.
Babıldama bebekler 6-7 ay civarında ünlü ünsüz seslerin bileşimini kullanırlar. -ba -ba – ba gibi.
Lütfen dikkat! 6-7 ay civarındaki bu kelime tekrarları konuşma değildir.
Bebekler bu dönemde sesleri tesadüfi üretirler ve çevreden olumlu tepki aldıklarında (anne baba gülümseyerek bebekle konuştuğunda) bu sesleri üretmeye devam ederler.
Öneri! Bebeğiniz ses üretirken -eğer konuşuyorsanız durun- onu dinleyin. Göz teması kurun, onun ses üretiminden memnun olduğunuzu belirtecek şekilde gülümseyin, onu dinlediğinizi hissettirin. Bebeğiniz ses üretimini bırakınca bu sefer siz konuşun. (‘’Benim güzel bebeğim. Neler söyledin sen. Ne güzel konuşuyorsun. Eveet ben de mutluyum seninle olmaktan’’ gibi) Böylece iletişimin karşılıklı bir süreç olduğu ve bebeğin konuşmasının değerli olduğu hissi verilecek, sesler üretmesi için teşvik edilmiş olacaktır.
İlginizi Çekebilir: Çocuklarda Konuşma Gelişimi İçin En Önemli 5 Adım
Jestler
8-12 ay civarında görülmeye başlar. İşaret etmek, el sallamak (baş baş bay bay yap- tel sarar parmak oyunu), evet anlamında başını sallamak, istediği nesneyi göstermek gibi. Yetişkin çocuğun bu hareketlerini sözel olarak yansıtarak çocuğa model olarak dil gelişimini desteklemelidir.
Jargon
11.ay civarında bebekler kendi dilini oluşturmaya başlar ve nesneleri ve varlıkları ifade edebilmek için kendine özgü ses, sözcük ve benzeri ifadeler kullanır. Bu kelimeler anlamsız da olsa bebekler o sesi dener, sözcüğün ismini telaffuz edebilmek için denemelerde bulunur. Örneğin elmaya -eh -em diyebilir. Yetişkin, ‘’elma istiyorsun’, al bakalım elmayı’’ diyerek sözel model olmalıdır.
Dikkat!
Bebekler tekrarlı kelimeleri keyif alarak oyun amaçlı mı yapıyor gözlemleyin. Bebeğiniz ses, hece ve kelimeleri monoton şekilde amaçsızca ve tonlamasız şekilde peş peşe tekrarlıyorsa geç kalmadan nörolojik muayene ve gelişimsel değerlendirme yapılmalıdır. Erken müdahale ile çocukları kritik dönemlerde yakalamak ve varsa gecikmeyi yavaşlatmak, gecikmenin etkilerini azaltmak mümkündür.
Materyal Önerileri
4.aydan itibaren bebeğiniz destekle oturmaya başladığından itibaren kalın karton resimli kitaplardan yararlanmak faydalı olacaktır. Burada amaç çocuğa bir hikaye okumak ya da anlatmak değildir. Çocuğun kelime dağarcığına katkı sağlayacak türden kitaplar tercih edilmelidir. Örneğin hayvanlar, sebzeler gibi tek sayfada bir resim ve görselin adının yazılı olduğu kitaplar gibi.
Kitapta gördüğü nesnelerin günlük hayatta sık karşılaştığı nesneler olmasına özen gösterin. Örneğin hayvanlar kitabında kediyi gösterip ses taklitlerini yapabilir, dışarıda da bir kedi gördüğünüzde kitaptaki kedi ile bağlantılar kurmasına destek olabilirsiniz. (AA bak evdeki kitabımızda da kedi vardı, miyav diyordu gibi) Böylece öğrenme pekişecek ve bilgi işlevsel hale gelecektir.
Bebek halen oral dönemde olduğu için ağzına götürebilir, bu sebeple kalın kapaklı kitaplar tercih edilmelidir.
Fiziksel yardımla bebeğin elinden tutarak kitabın sayfalarını birlikte çevirme çalışmaları da yapabilirsiniz.
Dil Gelişini Desteklemek İçin Evde Neler Yapabilirim
- Açık havada gezi (park, market gibi) Buralarda gördüğünüz nesneleri isimlendirin. Ses taklit çalışmaları yapabilirsiniz.
- Top atma tutma çalışmaları yapabilirsiniz, burada eylemlere vurgu yapıp, yönerge alma becerilerini destekleyebilirsiniz. (Topu at (at eylemini beden dilinizle öykünerek çocuğa model olabilirsiniz)
- Mutfakta yemek hazırlarken meyve sebzelerin isimlerini, renklerini ve tatlarını söyleyebilirsiniz. (Elma, yuvarlak, kırmızı elma gibi)
TEK SÖZCÜKLER (12-18 AY)
Gelişimsel sırada bir yaş itibariyle bebeğimizden tek sözcükler (kuş, su vb.) ve tek sözcüklü cümleler (al, ver, kek gibi) bekleriz. (Oyuncağı ver. Kek istiyorum)
Çocuğun gelişimine ve pek çok faktöre bağlı olarak ilk sözcükler döneminde bebeğin kullandığı kelime sayısı farklılık gösterebilmektedir. Bu dönemde bebekle ailesinin kurduğu özel bir dil olabilmekle birlikte (örneğin ta ta demek parka gitmek anlamında, diğer insanların da anlayabileceği birkaç sözcüğünün olması beklenir.
Dikkat! Sadece aile ile bebek arasında anlaşılır bir dilin kullanımı, ilerleyen süreçlerde işlevsel olmayacaktır. Bu nedenle çocuğun söylediklerinin anlamlandırılması gerekir.
Ne yapmalı? Örneğin bebek -ta -ta dediğinde aile parka gidelim demek istediğini anlar ve ‘’parka gitmek istedin. Park dedin, parka gidelim’’ gibi cümlelerle çocuğun kelimelerini anlamlandırmalıdır.
Evde neler yapabiliriz
Genellikle dil gelişimini desteklemek için kelime kartları öneriliyor ancak kelime kartları yoksa üzülmeyin!
FELSEFEMİZ! Bebekler yetişkinle etkileşimle ve somut nesnelerle daha iyi öğrenirler.
İşlevsel sözcüklerin kazanımı için çocuğunuzu günlük yaşam becerilerine dahil edebilirsiniz. Mutfakta meyve sebzeleri isimlendirebilirsiniz, ev eşyalarını oyunlara dahil ederek çocuğun dil gelişimini destekleyici birer materyal olarak kullanabilirsiniz.
İKİ SÖZCÜKLÜ DÖNEM (18-24 AY)
18 ay sözcük patlaması olarak nitelendirilir. Çocuklar iki yaşına yaklaştığında yirmi- elli arası sözcük kullanmaları beklenir.
Çocuklar 24 ay itibariyle zamirleri, ekleri kullanmaya başlar. İki yaşındaki çocuğun oyuncağını gösterip ‘’bu benim’’ dediğinizde ‘’senin değil’’ diyebilir. Bu dönemde halen egosantrik (benmerkezci) olan çocuğunuzun inatçı olduğunu ya da paylaşımcı olmadığını düşünmeyin. Çocuklar yeni öğrendikleri ekleri, sözcükleri kullanmayı deneyimliyor olabilirler.
Telgrafik Konuşma
Çocuklar iki yaşa doğru yaklaşık yirmi aylıkken dilbilgisi kurallarının olmadığı kısa sözcüklerle cümle kurarlar. Örneğin ‘’anne, muz’’ diyebilir. Bu, bebeğin dilinde ‘’anne muz istiyorum, anne muz ver’’ demektir. Bunu geliştirmek için aileler çocuklara doğru dil modeli sunmalı, ‘’muz mu istiyorsun, muz veriyorum’’ gibi eylemleri çocuğun duyması için cümle içinde kullanmalıdır. (Çocuğun cümlelerini genişletmelidir)
24-36 AY DİL BECERİLERİ
Bu aylarda çocuklardan, iki üç kelimeli cümleler kurmasını, soru sormasını, bildiği ritmik şarkılara eşlik etmesini, adını söylemesini bekleriz.
HANGİ DURUMDA DİL DEĞERLENDİRMESİ YAPILMALIDIR?
İlk aylarda bebeğinizde tam bir sessizlik hali varsa, ikinci aydan itibaren sesletim yapmıyorsa, emzirme ya da alt değiştirme sürecinde temel ihtiyaçları karşılandığında keyifli olduğunu belli eden gülümseme, gığıldama yapmıyorsa, göz teması kurmuyorsa, siz seslenince sizi aramıyorsa, sesin kaynağını aramıyorsa, siz onunla yüz yüze konuşurken sizinle ilgilenmiyorsa (çevrede daha dikkat çekici bir uyaran olması durumunda dikkatini o uyarana verebilir ama sürekli bir ilgisizlik varsa), basit ses taklitleri yapmıyor, sizin söylediklerinizi taklit etmek için çabalamıyorsa, istediği nesnelere uzanmıyor, işaret etmiyorsa, ‘’Babası/kardeşi de geç konuştu, genetiği böyle, komşular erkek çocukları geç konuşur dedi’’ demeden gelişimdeki kritik dönemleri kaçırmadan, erken ve yoğun bir müdahale ile gecikmelerin önüne geçebilmek için bir dil değerlendirmesi yapılmalıdır. Gecikmeden bir işitme testi yapılmalı, genel gelişim değerlendirmesi yapılmalı, çocuk nörolojisine başvurulmalıdır.
